Technologia blockchain wpływa bezpośrednio zarówno na funkcjonowanie i wzrost konkurencyjności polskiego sektora bankowego, jak i całej krajowej gospodarki. Polska jest jednym z liderów rozwoju inicjatyw, mających na celu akcelerację innowacyjnych rozwiązań blockchainowych.
Blockchain, czyli łańcuch bloków, to zgodnie z najczęściej używaną definicją współużytkowany, niezmienialny rejestr, upraszczający proces rejestrowania transakcji i śledzenia współdzielonych zasobów w sieci biznesowej. Nazwa blockchain pochodzi od sposobu, w jakim dane są zorganizowane. Jest to wydłużająca się lista połączonych ze sobą bloków, w których zgrupowana jest określona ilość zmian w formie tzw. transakcji. Każdy nowy blok jest dołączany do końca łańcucha i zawiera m.in. znacznik czasu, który określa, kiedy został stworzony, a także odnośnik do poprzedniego bloku. Całość zabezpieczona jest przy wykorzystaniu kryptografii. Zmiana danych transakcji zawartej wcześniej w którymkolwiek bloku wymagałaby modyfikacji wszystkich następujących po nim, przez co zmiany w zapisach historycznych są praktycznie niewykonalne ze względu na trudność związaną z przeliczeniem zawartości bloków. Biorąc pod uwagę wiodące rozwiązania technologiczne w tym obszarze oraz moc obliczeniową zapewniającą im bezpieczeństwo (niezmienność historii zapisanych bloków) można śmiało stwierdzić, że są to rozwiązania, które można uznać za niepodrabialne. Bariera kosztowa zmiany historii zapisanej w łańcuchach bloków nie jest jedynym czynnikiem świadczącym o ich odporności na zmiany. Warto pokreślić, że każda istotna zmiana ingerująca w zapisy historyczne byłaby natychmiast i w prosty sposób zauważona przez uczestników sieci.
Sieć blockchain pozwala śledzić zamówienia, płatności, rachunki, produkcję i wiele innych rodzajów informacji. A ponieważ wszyscy uczestnicy widzą tę samą, wspólną wersję wiarygodnych danych, wszystkie szczegóły transakcji na wszystkich jej etapach są znane, co sprzyja zaufaniu i stwarza nowe możliwości optymalizacji działań. Obecnie blockchain może być wykorzystywany do obsługi różnych transakcji, m.in. w handlu, na rynku energii czy na rynku walutowym. Trwają jednak prace nad wykorzystaniem łańcuchów bloków w innych dziedzinach, m.in. do przechowywania poświadczeń usprawniających przepływ danych wrażliwych w Internecie (suwerenna cyfrowa tożsamość).
Nie tylko kryptowaluty
Początków rozwiązań technologicznych, które umożliwiły powstanie blockchain można doszukiwać się w pracach amerykańskich naukowców Stuarta Habera i W. Scotta Stornetta z 1991 roku, dotyczących oznaczania dokumentów znacznikami czasowymi. Jednak pierwsze powszechne rozwiązanie tego typu, które po pewnym czasie zyskało miano „blockchain” zostało upublicznione pod nazwą Bitcoin dopiero w listopadzie 2009 roku przez osobę lub organizację występującą pod nazwą „Satoshi Nakamoto”. W 2010 roku została uruchomiona publiczna sieć Bitcoin i wyemitowany pierwszy blok. Od tego czasu projekt jest rozwijany.
Bitcoin, który był pierwszym praktycznym wdrożeniem technologii blockchain, to także kryptowaluta, czyli forma gotówki elektronicznej. Przy czym mogą nią obracać uczestnicy sieci, bez pośredników, centralnego emitenta i administratora systemu. W przypadku sieci Bitcoin konsensus oparty jest na algorytmie „dowodu wykonania pracy” (Proof of Work), który wymaga od uczestników zatwierdzających i dodających bloki do łańcucha wykazania się, że zainwestowali znaczną moc obliczeniową zużywając kosztowny zasób, jakim jest energia elektryczna. Ten, kto zdobędzie prawo do stworzenia nowego bloku, otrzymuje nagrodę w postaci nowo wyemitowanych monet bitcoin. Od 2010 roku, czyli momentu pierwszej transakcji bitcoina, pojawiły się dziesiątki innych kryptowalut.
Chociaż obecnie technologia blockchain zaczyna być wykorzystywana w wielu sektorach gospodarki, to dla przeciętnego konsumenta kojarzy się w dalszym ciągu przede wszystkim z kryptowalutami, a zwłaszcza z tą najbardziej znaną – Bitcoinem. Wynika to głównie z oddziałujących na wyobraźnię, stale powracających informacji dotyczących zysków, które można osiągnąć po nabyciu krypotwalut.
Pamiętajmy jednak, że inwestowanie w kryptowaluty jest ryzykowne, bo pośród tych dobrych projektów łatwo jest ukryć wyrafinowaną piramidę finansową lub po prostu zwykłe oszustwo polegające na wyłudzeniu, które również kończy się utratą środków. Kryptowaluta jest w tym kontekście podobna do gotówki – kiedy ją utracimy, nie ma żadnego mechanizmu czy instytucji, która może zagwarantować zwrot utraconych środków. Drugim ważnym aspektem jest to, że nawet jeśli twórcy danego projektu mają dobre intencje, to podmioty nas obsługujące (głównie giełdy kryptowalutowe) mogą ulec atakom hakerskim. Technologia blockchain stwarza możliwości przejęcia pełnej odpowiedzialności za swoje aktywa inwestycyjne, ale jest tym również związane ryzyko ataku hakerskiego lub konsekwencji zwykłej niedbałości - tu jako przykład można przytoczyć utracenie hasła do portfela cyfrowych aktywów. Utrata dostępu swoich środków na skutek niedbałości w wybranych przypadkach może być również nieodwracalna. Mimo tego wiele projektów w obszarze technologii blockchain ma głęboki sens i powinno się zachęcać do propagowania wiedzy na ich temat
Kryptowaluty to tylko jedna z wielu dziedzin, w której technologia blockchain może znaleźć zastosowanie. Eksperci prognozują, że w najbliższych latach będziemy obserwować intensywny rozwój blockchain w różnych sferach gospodarki. Aż 88 proc. uczestników badania „Deloitte`s 2020 Global Blockchain Survey” uważa, że uniwersalność tego rozwiązania przyczyni się do jego upowszechnienia. A zdaniem 83 proc. ankietowanych firmy będą wprowadzać blockchain, żeby zachować konkurencyjność.
Technologia przyszłości przynosi oszczędności i chroni środowisko
Korzyści ze stosowania rejestrów rozproszonych, wprowadzonych pierwotnie na potrzeby obsługi Bitcoina, jako pierwszy dostrzegł sektor finansowy. A pierwszą polską instytucją finansową, która z sukcesem wdrożyła komercyjne rozwiązanie oparte na technologii blockchain, był PKO Bank Polski. Ze względu na wysoki potencjał jej zastosowania na początku 2018 roku bank powołał specjalną jednostkę odpowiedzialną za poszukiwanie kolejnych zastosowań dla technologii blockchain. Ważną rolę w pracach nad rozwojem technologii blockchain w PKO Banku Polskim odgrywa również współpraca z Operatorem Chmury Krajowej oraz zewnętrzni partnerzy technologiczni. W prace zaangażowane są zarówno środowiska naukowe m.in. z Politechniki Warszawskiej, młode firmy technologiczne współpracujące z programem „Let’s Fintech with PKO Bank Polski”, jak również inne podmioty z sektora finansowego.
W 2018 roku PKO Bank Polski wspólnie z Krajową Izbą Rozliczeniową udomowił technologię blockchain, dzięki czemu ponad 5 mln klientów banku mogło otrzymać nowe regulaminy produktowe w formie cyfrowej. Pod względem skali było to największe w Europie zastosowanie technologii blockchain w bankowości. Rozwiązanie bazuje na technologii wypracowanej wspólnie z polsko-brytyjską firmą Coinfirm w ramach działającej w banku platformy rozwoju innowacji i nowoczesnych technologii „Let’s Fintech with PKO Bank Polski!”. Nowatorskie narzędzie pozwoliło w ciągu dwóch lat na udostępnienie dokumentów kilkanaście milionów razy, co dało bankowi oszczędności rzędu 35 mln zł i znacznie zmniejszyło zużycie papieru.
Trwały nośnik 2.0
Na przestrzeni ostatnich lat możliwości technologiczne dynamicznie się zwiększyły, co pozwoliło PKO Bankowi Polskiemu, wspólnie z Krajową Izbą Rozliczeniową (KIR) i partnerami technologicznymi w październiku ubiegłego roku wdrożyć kolejne rozwiązanie – trwały nośnik 2.0 dla dokumentów prywatnych. Nowe rozwiązanie umożliwia dostarczanie klientom banku dokumentów ich dotyczących (m.in. zestawień transakcji płatniczych dla kart kredytowych oraz dokumentacji związanej z pożyczkami gotówkowymi) w formie cyfrowej. Dzięki nowej funkcji trwałego nośnika bank mógł zwiększyć liczbę dokumentów dostarczanych w formie elektronicznej, co ograniczy ślad węglowy generowany przez działalność spółki.
Najnowsza wersja trwałego nośnika jest wszechstronnym narzędziem, oferującym kompleksową elektroniczną dystrybucję dokumentów każdego typu.
Dzięki zastosowaniu jednocześnie macierzy WORM w chmurze obliczeniowej, technologii blockchain oraz usług zaufania powstał system unikatowy na skalę europejską. Rozwiązanie umożliwia bezpieczne i wygodne przesyłanie informacji publicznych takich jak np. cenniki i regulaminy usług, a także dokumentów prywatnych przypisanych konkretnym osobom. Pierwsza implementacja tego rozwiązania w największym banku detalicznym na rynku to zapowiedź dalszego dynamicznego rozwoju procesów cyfryzacji w polskiej gospodarce
Co istotne, z perspektywy klienta proces weryfikacji autentyczności i niezmienności dokumentów przebiega identycznie jak w przypadku poprzedniej wersji trwałego nośnika.
Klienci banku wraz z korespondencją elektroniczną otrzymują 64-znakowy unikalny identyfikator hash dokumentu oraz odnośnik do strony banku, na której bez logowania, w prosty sposób uzyskają informację, czy dokument jest autentyczny oraz kiedy po raz ostatni zmienił swój status.
Piaskownica technologiczna
Technologia blockchain może odegrać ogromną rolę w rozwoju nie tylko sektora finansowego, ale i globalnej gospodarki. Dlatego na całym świecie powstają konsorcja, w skład których wchodzą instytucje finansowe, placówki naukowe, firmy technologiczne, start-upy, kancelarie prawne, instytucje publiczne, których celem jest rozwijanie technologii blockchain. Tak dzieje się również w Polsce, która jest postrzegana jako jeden z europejskich liderów transformacji cyfrowej. Efektem takiej współpracy na polskim rynku jest m.in. stworzenie Standardu Interfejsu Rejestrów Akcjonariuszy (SIRA) przez zespół Blockchain Lab, zorganizowany przez Koalicję na Rzecz Polskich Innowacji oraz Grupę Roboczą ds. Rejestrów Rozproszonych i Blockchain (KPRM). W prace nad rozwojem SIRA, który powstał w celu zoptymalizowania procesu zarządzania niepublicznymi akcjami zapisanymi w rejestrach akcjonariuszy. W SIRA zaangażowane są podmioty reprezentujące rynek kapitałowy: PKO Bank Polski, ING Bank Śląski, Santander Bank Polska, partnerzy technologiczni: Anchor Software, 7bulls, oraz kancelaria prawna DZP. Standard ten zbudowany jest na wzór open bankingu, dzięki czemu możliwe staje się zarządzanie akcjami różnych spółek w ramach jednej aplikacji.
Z kolei pod koniec 2020 roku Krajowa Izba Rozliczeniowa wraz partnerami uruchomiła Sandbox Blockchain (piaskownicę blockchain), czyli platformę technologiczno-biznesową, oferującą unikalne rozwiązanie dla firm, w tym startupów, zainteresowanych rozwijaniem biznesu opartego na blockchain. W budowę Sandbox Blockchain oprócz KIR włączyli się: IBM i Chmura Krajowa, którzy odpowiadają za kwestie technologiczne, PKO Bank Polski w roli akceleratora, a także Fundacja FinTech Poland i Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, wspierające projekt w kwestiach związanych z regulacjami i otoczeniem prawnym. Funkcję koordynatora pełni Fundacja KIR na Rzecz Rozwoju Cyfryzacji Cyberium.
Zaangażowanie w realizację tego przedsięwzięcia firm i instytucji o strategicznym rynkowym znaczeniu jest dowodem znaczenia technologii blockchain dla rozwoju współczesnego, nowoczesnego biznesu i całej gospodarki. Według koordynatorów projektu piaskownica posłuży firmom dostrzegającym biznesowy potencjał rozwiązań opartych na technologii blockchain – będzie polem doświadczalnym do przeprowadzenia odpo-wiednich testów i dopasowania projektowanego produktu do wymogów rynku. Instytucje zaangażowane w platformę pomogą nie tylko pokonywać bariery technologiczne, lecz także wesprą startupy w obszarach biznesowych czy prawnych.
W trzecim kwartale 2021 roku testy swoich rozwiązań w ramach platformy Sandbox Blockchain rozpocznie 19 wybranych w pierwszym naborze firm. Swoje pomysły będą testować w Polsce lokalne startupy oraz firmy z Izraela, Rosji, Finlandii, Wielkiej Brytanii, Rumunii, Hiszpanii i Irlandii. W ramach projektu prototypowane będą rozwiązania z zakresu usług finansowych, bezpieczeństwa danych, rozliczeń na rynku energii czy tokenizacji nieruchomości.
