Suwerenność żywnościowa, definiowana jako prawo narodów do zdrowej żywności zgodnej z ich kulturami, staje się coraz bardziej istotnym tematem w debacie ekonomicznej i politycznej na całym świecie. Włochy, jako jeden z pionierów tego konceptu, zaczynają wprowadzać suwerenność żywnościową do swojej konstytucji. Według zwolenników tego pomysłu to znaczący krok w kierunku zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i promowania zrównoważonego rolnictwa.
Suwerenność żywnościowa to koncepcja, która wyrosła z potrzeby zapewnienia dostępu do zdrowej żywności dla wszystkich ludzi, przy jednoczesnym respektowaniu ich kulturowych i społecznych tożsamości. Jest to odpowiedź na globalne wyzwania, takie jak zmiany klimatu, nierówności społeczne i ekonomiczne oraz industrializacja rolnictwa, które zagrażają bezpieczeństwu żywnościowemu i trwałości środowiska.
Koncepcja suwerenności żywnościowej została sformułowana po raz pierwszy w 1996 roku przez międzynarodowe ruchy chłopskie, takie jak La Via Campesina, i od tamtej pory ewoluowała, obejmując coraz to szerszy zakres aspektów społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. W 2007 roku, podczas Forum na rzecz Suwerenności Żywnościowej w Mali, zdefiniowano sześć filarów suwerenności żywnościowej: prawo do wyżywienia, wartość pracy, ochrona zasobów naturalnych, reforma rolna i dystrybucja ziemi, produkcja lokalna i kontrola nad systemem żywnościowym oraz budowanie wiedzy i umiejętności.
Włochy jako pionier suwerenności żywnościowej
Włochy, jako kraj o bogatej kulturze kulinарnej i rolniczej, są jednym z pionierów w wprowadzaniu suwerenności żywnościowej do swojej polityki publicznej. W marcu 2024 roku minister rolnictwa Francesco Lollobrigida ogłosił plany wpisania suwerenności żywnościowej do konstytucji Włoch. Poprawka do konstytucji zakłada gwarancję zdrowego odżywiania obywateli, z zachowaniem zasady suwerenności żywnościowej i ochrony produktów, będących symbolem tożsamości narodowej.
Włoski rząd centroprawicy czyni suwerenność żywnościową i obronę marki "Made in Italy" jednymi z priorytetów swojej polityki. W tym celu powołano Ministerstwo ds. Firm i Made in Italy oraz Ministerstwo Rolnictwa, Suwerenności Żywnościowej i Lasów. Włochy są również pierwszym krajem, który zakazał produkcji, eksportu i importu żywności syntetycznej oraz pasz, co stanowi kolejny krok w kierunku zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i promowania zrównoważonego rolnictwa.
Włochy są również zaangażowane w promowanie zrównoważonego rolnictwa i krótkich łańcuchów dostaw. W tym celu wdrażane są różne programy i inicjatywy, takie jak wsparcie w zakresie rozwoju działalności wytwórczej, promocja produktów lokalnych i regionalnych oraz wzmocnienie roli producentów w łańcuchu żywnościowym.
Włochy są również krajem, w którym obowiązują surowe regulacje dotyczące produkcji i sprzedaży żywności. Na przykład Włochy są jedynym krajem w Europie, który wprowadził zakaz produkcji syntetycznego mięsa i zakaz obrotu nim na rynku. Regulacje te zresztą narażają Rzym na poważne kary ze strony regulatorów unijnych.
Suwerenność żywnościowa na świecie
Koncepcja suwerenności żywnościowej zyskuje coraz większe uznanie na całym świecie, a wiele krajów podejmuje działania w celu wdrożenia tej idei w swojej polityce publicznej. W Polsce, na przykład, koncept ten promują zarówno lewicowe organizacje pozarządowe, takie jak Koalicja Klimatyczna, Instytut Spraw Publicznych, Koalicja Żywa Ziemia, centrum technologii spółdzielczych CoopTechHub oraz firma szkoleniowo-doradcza Po Co To Eko, jak i... polscy rolnicy albo PiS.
Wyrastający z koncepcji suwerenności żywnościowej program "Lokalna półka" był właśnie inicjatywą zaproponowaną przez Prawo i Sprawiedliwość (PiS), mającą zwiększyć produktów lokalnych w ofercie marketów. Program zakładał wprowadzenie obowiązku, aby markety w swojej ofercie miały minimum 2/3 owoców, warzyw, produktów mlecznych i mięsnych oraz pieczywa pochodzących od lokalnych dostawców.
Celem tego programu było też wzmocnienie pozycji lokalnych dostawców względem innych ogniw łańcucha dostaw żywności, a także ułatwienie dostępu konsumentów do produktów wytworzonych przez mniejszych, również lokalnych producentów . Według PiS, program ten miał również na celu poprawę jakości żywności i zdrowia klientów, a także zwiększenie dochodów rolników. Program "Lokalna półka" nie był nowym pomysłem w polityce PiS. Wcześniej partia proponowała podobne inicjatywy, takie jak "tydzień polski" czy nawet przejęcie sieci Żabka.
Podobne inicjatywy mają miejsce w innych krajach, takich jak Francja, Niemcy i Hiszpania, gdzie różne organizacje i instytucje wspierają rozwój zrównoważonego rolnictwa, lokalnych systemów żywnościowych i ochrony zasobów naturalnych.
W Niemczech jedną z inicjatyw jest "Regionalfenster", czyli system certyfikacji, który umożliwia konsumentom identyfikację produktów pochodzących z określonego regionu. Ponadto w Niemczech istnieje również program "Bio-Musterregionen", który wspiera rozwój regionów wiodących w produkcji ekologicznej.
We Francji rząd i lokalne władze również podejmują działania na rzecz promowania lokalnych produktów i zrównoważonego rolnictwa. Jedną z inicjatyw jest "Terres en ville", francuska sieć zainteresowanych stron w zakresie miejskiej polityki rolnej i żywnościowej, która łączy francuskie miasta i izby rolnicze w celu współtworzenia metropolitalnych polityk rolnych i żywnościowych z udziałem przedstawicieli władz samorządowych i specjalistów.
W Hiszpanii rząd również podejmuje działania na rzecz promowania lokalnych produktów i zrównoważonego rolnictwa. Jedną z inicjatyw jest "Red de Ciudades por la Agroecología", czyli sieć miast, które wspierają agroekologię i zrównoważone systemy żywnościowe. Ponadto w Hiszpanii istnieje również program "Alimentos de España", który promuje produkty pochodzące z różnych regionów Hiszpanii i zapewnia ich jakość i pochodzenie.
