„Broń gotówki!” – pod takim hasłem Instytut Spraw Obywatelskich, pomysłodawca inicjatywy, prowadzi kampanię obywatelską promującą ten najbardziej demokratyczny sposób płatności. Dzisiaj, 16 sierpnia 2023 roku, po raz drugi obchodzimy Dzień Płacenia Gotówką.
„Dzień Płacenia Gotówką ma na celu zachęcenie konsumentów, przedsiębiorców i urzędów administracji publicznej do codziennego korzystania z gotówki. Dzień Płacenia Gotówką służy również przypominaniu o tym, że gotówka jest naszym dobrem wspólnym. Datę 16 sierpnia wybraliśmy na święto gotówki celowo. Otóż w ten właśnie dzień w 1794 roku w czasie insurekcji kościuszkowskiej zostały puszczone w obieg pierwsze polskie banknoty w Warszawie” – podkreśla Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich.
„Gotówka to nie tylko instrument płatniczy, okazała się być dobrem narodowym – to jedna z najważniejszych konstatacji po doświadczeniach COVID-19 i wojny za wschodnią granicą” – stwierdziła Barbara Jaroszek, dyrektor Departamentu Emisyjno-Skarbcowego Narodowego Banku Polskiego podczas Kongresu Obsługi Gotówki w 2022 roku.
Dzień Płacenia Gotówką jest oddolną, obywatelską inicjatywą będącą odpowiedzią na brak działań edukacyjnych popularyzujących gotówkę w polskim społeczeństwie.
Jak zauważa Jerzy Dziemidowicz, specjalista Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych S.A.: „Trzeba zwrócić uwagę na fakt, że żadna potężna organizacja ani nie broni, ani nie reklamuje gotówki, natomiast wszelkie alternatywne metody płatności są intensywnie reklamowane. W szczególności mam tu na myśli kampanie marketingowe organizacji zarabiających na transakcjach kartami płatniczymi. W Polsce są one ostatnio prowadzone także jako tzw. kampanie społeczne, organizowane pod szyldem »Polska bezgotówkowa«. Warto pamiętać, że fundację Polska Bezgotówkowa tworzą Visa i Mastercard oraz Związek Banków Polskich i inne banki zainteresowane popularyzacją transakcji bezgotówkowych”.
„W Dniu Płacenia Gotówką Instytut Spraw Obywatelskich nagłaśnia korzyści z płacenia gotówką. Po pierwsze gotówka gwarantuje obywatelom wolność wyboru. Konsument powinien móc sam decydować, czy będzie płacił gotówką, czy bezgotówkowo. Po drugie zaletą gotówki jest bezpieczeństwo. Część Polek i Polaków trzyma gotówkę w domu na wypadek sytuacji kryzysowych, np. awarii systemów bankowości cyfrowej, ataków hakerskich czy działań obcych służb. Po trzecie gotówka pozwala na wyeliminowanie dyskryminacji i wykluczenia tych osób, które nie chcą lub nie mogą korzystać z usług cyfrowych, oferowanych przez korporacje płatnicze VISA i MasterCard”
Ponadto Instytut Spraw Obywatelskich w ramach obchodów Dnia Płacenia Gotówką ostrzega przed niebezpieczeństwami związanymi z ograniczeniami w obrocie gotówką i popularyzacją idei Polski bezgotówkowej.
„Eliminacja gotówki, w ramach prowadzenia forsowanej przez niektóre banki, media i międzynarodowe koncerny ekonomii bezgotówkowej, nie sprzyja poszerzaniu i wzmacnianiu wolności jednostek” – podkreślał prezes NBP Adam Glapiński podczas VI Kongresu Obsługi Gotówki.
„Płacenie instrumentami bezgotówkowymi przez konsumentów oznaczać może nie tylko monitorowanie ich zakupów przez władzę publiczną, ale również ograniczenie ich prywatności wobec sprzedawców, ponieważ daje większe możliwości gromadzenia przez nich informacji o swoich klientach, a zatem rejestrowania, co i za ile kupują, co następnie może się wiązać z wykorzystywaniem tych danych niekoniecznie zgodnie z wolą konsumenta i za jego wiedzą (np. do celów profilowania klientów)” – pisał prezes NBP w liście do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów Jana Sarnowskiego z dnia 31 sierpnia 2021 r.
„Ograniczanie płatności gotówkowych zwiększa ryzyka dla bezpieczeństwa i suwerenności naszego państwa. Obrót bezgotówkowy sprzyja zagrożeniom wynikającym z potencjalnych ataków na naszą infrastrukturę krytyczną. Ostrzeżeniem powinny być dla nas takie wydarzenia, jak trwająca wojna na Ukrainie, trzytygodniowy atak cybernetyczny, który sparaliżował Estonię w 2007 roku, lub awarie z czerwca i lipca 2018 r. korporacji płatniczych Visa i MasterCard, które uniemożliwiły dokonywanie transakcji kartowych w Europie trwające do kilkunastu godzin, natomiast awarie trwające kilka godzin zdarzają się systematycznie. System płatności gotówkowych dla obywateli działa zawsze i nie jest zależny od awarii sieci internetowej, elektrycznej czy awarii informatycznych w bankach i korporacjach płatniczych” – stwierdza Rafał Górski.
„Narodowa Strategia Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego, która została opracowana przez NBP, to bardzo potrzebny plan na rzecz obrony gotówki w Polsce. Za dobry krok uważamy też wyjście formalne NBP z Koalicji na Rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności” – dodaje Pietrzak.
„Myślę, że trzeba stworzyć o wiele więcej grup obywatelskich, które będą reprezentować głos użytkowników gotówki, ponieważ oczywiście głos branży płatności cyfrowych jest tak głośny, gdyż jest dobrze finansowany. Potrzebne są też działania odgórne ze strony państw i dużych instytucji. Aktywne promowanie systemu gotówkowego, to jedna z ważniejszych rzeczy, która jest teraz potrzebna” – mówi Brett Scott, autor książki „Cloudmoney: gotówka, karty, krypto i wojna o nasze portfele”.
Instytut Spraw Obywatelskich, prowadząc kampanię społeczną „Broń gotówki!”, otrzymuje szereg historii, komentarzy, listów e-mail od osób, które na co dzień korzystają z gotówki. Konsumenci i przedsiębiorcy opisują w nich swoje doświadczenia w zderzeniu z Polską bezgotówkową.
„Biorąc pod uwagę głos opinii publicznej (46% Polaków deklaruje, że używa gotówki w codziennych sytuacjach; ponad 80% jest przeciwnych likwidacji gotówki) w Dzień Płacenia Gotówką apelujemy do Pana Prezesa o działania na rzecz »Piątki dla gotówki«” – mówi Rafał Górski.
Instytut Spraw Obywatelskich postuluje w ramach „Piątki dla gotówki”:
1/ Zwiększenie niskich nominałów w obiegu – dziś obywatele mają ogromne wyzwania, żeby korzystać z gotówki, np. w sklepach osiedlowych, ponieważ brakuje gotówki o niskich nominałach.
2/ Likwidację „pustyń bankomatowych” – konsumenci obserwują z niepokojem malejącą liczbę bankomatów i placówek bankowych, które zapewniają obsługę gotówkową. Dodatkowo mamy do czynienia z procederem systematycznego obniżania limitów wypłat gotówkowych z bankomatów. Zdaniem Instytutu Spraw Obywatelskich to celowa polityka banków zainteresowanych likwidacją gotówki.
3/ Zobowiązanie urzędów publicznych do przyjmowania gotówki – obywatele zwracają nam uwagę, że nie mogą zapłacić gotówką np. w urzędach gmin, urzędach skarbowych czy w sądach. Przykładowo nie ma opcji płacenia gotówką w Biurze Paszportowym na Kruczej w Warszawie.
4/ Likwidację procederu przerzucania kosztów płatności bezgotówkowych kartami przez banki i organizacje kartowe na klientów (firmy i ludzi) – przykładowo jeden banknot o nominale 100 PLN użyty do 100 transakcji zapłaty pomiędzy obywatelem a przedsiębiorcą nie generuje bezpośrednich kosztów dla obu stron. Natomiast 100 transakcji kartowych o wartości 100 PLN spowoduje powstanie kosztów od 1 do 3% wartości transakcji, czyli tak jakby 100-300 PLN zostało zabrane przez pośredników tytułem różnych opłat (m. in. intercharge, systemowych, dzierżawy terminali oraz za posiadanie karty pobieranych przez banki).
5/ Zwiększenie przez NBP finansowania kampanii informacyjno-edukacyjnych mających na celu zachęcanie obywateli i przedsiębiorców do korzystania z gotówki codziennie – budowanie świadomości konsumentów i przedsiębiorców jest bardzo ważne w procesie dbania o siłę naszego państwa na arenie międzynarodowej. Obrona gotówki, pozwoli zachować sprawczość Narodowemu Bankowi Polskiemu w zakresie polityki monetarnej.
