Przejście do społeczeństwa bezgotówkowego to trend, który wyraźnie przyspiesza na całym świecie. W wielu krajach gotówka stopniowo traci na znaczeniu, a jej miejsce zajmują cyfrowe formy płatności, takie jak karty płatnicze, portfele elektroniczne czy aplikacje mobilne. Proces ten jest napędzany przez rozwój technologii, rosnącą dostępność Internetu, a także zmieniające się preferencje konsumentów. Ale gotówka nie jest być może na straconej pozycji - a jedną z przyczyn jest... imperialna polityka Rosji.
Szwecja
Szwecja już od wielu lat jest uważana za pioniera w zakresie odchodzenia od gotówki. W 2018 roku były wiceprezes szwedzkiego banku centralnego prognozował, że kraj ten może stać się całkowicie bezgotówkowy do 2025 roku. Wydawało się, że Szwecja jest na dobrej drodze do realizacji tego celu. W 2012 roku jeszcze prawie 40% wszystkich transakcji w sklepach fizycznych odbywało się za pomocą gotówki. Do 2024 roku odsetek ten spadł do około 10%.
Jednym z kluczowych czynników, który napędzał ten trend, były innowacje technologiczne, takie jak Swish – mobilny system płatności, który wprowadzono w 2012 roku we współpracy sześciu największych banków w kraju. Swish stał się powszechny i jest obecnie akceptowany niemal wszędzie, od sklepów po kawiarnie i targowiska.
Jednak wraz z inwazją Rosji na Ukrainę w 2022 roku i wzrostem zagrożeń związanych z cyberatakami, Szwecja zaczęła na nowo analizować swoje podejście do gotówki. Obawy o bezpieczeństwo cyfrowych systemów płatności oraz dostępność gotówki w sytuacjach kryzysowych spowodowały, że rząd szwedzki zrewidował swoje plany dotyczące całkowitego wyeliminowania gotówki. W ramach nowej strategii obronnej obywatele są zachęcani do regularnego korzystania z gotówki i przechowywania jej na wypadek sytuacji awaryjnych, takich jak przerwy w dostawie prądu czy ataki hakerskie.
Norwegia
Podobnie jak Szwecja, Norwegia również była na szybkim kursie ku społeczeństwu bezgotówkowemu. Vipps, norweski odpowiednik Swish, cieszy się ogromną popularnością, a od 2022 roku jest dostępny także w Danii i Szwecji pod nazwą Vipps MobilePay.
Jednak i tutaj pojawiły się obawy związane z bezpieczeństwem cyfrowych systemów płatności, zwłaszcza w kontekście rosnącej liczby cyberataków i wojen hybrydowych. Rząd Norwegii podjął kroki mające na celu ochronę prawa do płacenia gotówką, wprowadzając w 2024 roku przepisy, które zobowiązują sprzedawców do akceptowania płatności gotówkowych pod groźbą kar.
W Norwegii około 600 tysięcy osób nie ma dostępu do cyfrowych systemów płatności, co czyni ich szczególnie podatnymi na wykluczenie finansowe w społeczeństwie opartym wyłącznie na transakcjach elektronicznych.
Dania i Finlandia
Dania i Finlandia również należą do czołówki krajów o minimalnym wykorzystaniu gotówki. W Finlandii tylko 1% płatności w handlu elektronicznym jest realizowanych za pomocą gotówki, co sprawia, że ten kraj jest jednym z najbardziej bezgotówkowych na świecie. W Danii sytuacja wygląda podobnie, co jest wynikiem zarówno wysokiego stopnia cyfryzacji społeczeństwa, jak i zaufania do instytucji finansowych.
Dubaj – ambicje globalnego lidera
Choć kraje skandynawskie są liderami w zakresie bezgotówkowych transakcji, inne regiony świata również podejmują ambitne kroki w tym kierunku. Przykładem jest Dubaj, który w 2024 roku ogłosił strategię mającą na celu przekształcenie miasta w społeczeństwo bezgotówkowe, z celem osiągnięcia 90% transakcji cyfrowych do 2026 roku. Inicjatywa ta ma przynieść miastu ponad 2,2 miliarda dolarów rocznie dzięki innowacjom w fintechu i cyfryzacji.
Dubai Cashless Strategy wpisuje się w szerszy plan gospodarczy miasta, obejmujący rozwój cyfrowych rozwiązań płatniczych w sektorach publicznym i prywatnym. W 2023 roku już 97% transakcji rządowych w Dubaju było realizowanych cyfrowo.
Polska – na drodze do cyfryzacji, ale z gotówką w tle
Polska, choć nie jest tak zaawansowana w odchodzeniu od gotówki jak kraje skandynawskie, również podejmuje kroki w kierunku społeczeństwa bezgotówkowego. Według raportu J.P. Morgan, w 2023 roku 10% płatności w polskim e-commerce wciąż było realizowanych za pomocą gotówki, co stawia Polskę w grupie krajów Europy Środkowo-Wschodniej, które są w fazie przejściowej między tradycyjnymi a cyfrowymi metodami płatności.
W Polsce popularność cyfrowych portfeli, takich jak Google Pay czy Apple Pay, rośnie, ale gotówka wciąż odgrywa istotną rolę, zwłaszcza w transakcjach offline. W porównaniu do krajów skandynawskich, Polska ma jeszcze do pokonania pewne bariery, takie jak mniejsze zaufanie do instytucji finansowych i niższy poziom cyfryzacji, zwłaszcza na obszarach wiejskich.
Jednak rosnąca liczba terminali płatniczych, rozwój infrastruktury fintech oraz popularność takich rozwiązań jak BLIK wskazują, że Polska zmierza ku większej cyfryzacji. Programy rządowe i inicjatywy instytucji finansowych, takie jak kampanie promujące cyfrowe formy płatności, mają na celu zwiększenie świadomości i zaufania do cyfrowych transakcji.
Brazylia i Indie – kraje na rozdrożu
Na drugim końcu spektrum znajdują się kraje takie jak Brazylia i Indie, gdzie gotówka wciąż odgrywa kluczową rolę w e-commerce. W Brazylii aż 23% transakcji internetowych odbywa się za pomocą gotówki, głównie za pośrednictwem systemu Boleto Bancário, który umożliwia konsumentom dokonanie zakupu online i późniejsze uregulowanie płatności w gotówce.
W Indiach, pomimo dynamicznego rozwoju cyfrowych form płatności, gotówka wciąż stanowi 17% transakcji w handlu internetowym. Proces demonetyzacji, który miał na celu ograniczenie korupcji i promowanie cyfrowych płatności, przyczynił się do spadku roli gotówki, ale nadal jest ona ważnym elementem tamtejszej gospodarki.
Globalne trendy i przyszłość gotówki
Obserwując globalne trendy, można zauważyć, że kraje rozwinięte o wysokim poziomie cyfryzacji zdecydowanie przodują w odchodzeniu od gotówki. Kraje skandynawskie, takie jak Szwecja, Norwegia, Dania i Finlandia, wyznaczają standardy dla reszty świata, choć nawet tam pojawiają się obawy związane z bezpieczeństwem cyfrowych systemów płatności.
Z drugiej strony, w krajach takich jak Brazylia, Indie czy Meksyk gotówka wciąż odgrywa istotną rolę, co wynika z lokalnych uwarunkowań gospodarczych i społecznych. Jednak cyfrowe formy płatności zyskują na popularności, a globalny trend ku społeczeństwu bezgotówkowemu wydaje się nieunikniony.
Polska znajduje się na rozdrożu – z jednej strony dynamicznie rozwija cyfrowe płatności, z drugiej jednak gotówka wciąż jest powszechnie używana, zwłaszcza poza dużymi miastami. Patrząc w przyszłość, można w naszym kraju spodziewać się dalszego wzrostu popularności cyfrowych form płatności, ale proces ten będzie zapewne stopniowy i uzależniony od wielu czynników, takich jak infrastruktura technologiczna, zaufanie konsumentów i inicjatywy rządowe. Kto wie, czy i u nas - tak jak w Skandynawii - gotówkę zacznie się promować z obawy przed Putinem...
