Minister klimatu i środowiska Anna Moskwa, spotkała się w czwartek, 23 marca br. w Katowicach z wojewodami pięciu nadodrzańskich województw, w sprawie aktualnej sytuacji w rzece Odrze. Rozmowy dotyczyły przede wszystkim procedury związanej ze stałym monitoringiem interwencyjnym. Ma on na celu jak najwcześniejsze wykrycie potencjalnego zakwitu „złotej algi”.
Według opublikowanego we wrześniu 2022 roku wstępnego raportu Zespołu ds. sytuacji na rzece Odrze, przyczyną masowego śnięcia ryb w 2022 roku była toksyna wytworzona przez „złote algi”. Wciąż nie istnieją na świecie wzorce, które potrafią precyzyjnie przewidzieć, kiedy nastąpi zakwit glonów, któremu towarzyszy wyrzucenie przez nie zabójczych dla ryb toksyn (masowy zakwit tych inwazyjnych glonów nie jest bowiem jednoznaczny z wypuszczeniem przez nie ichtiotoksyn).
Zdaniem naukowców masowy zakwit inwazyjnych mikroglonów w Odrze wywołały nakładające się na siebie czynniki: zmiana parametrów wody – w tym wzrost zasolenia wywołany suszą hydrologiczną, upały podnoszące temperaturę wody do 27oC i znacznie większe niż w poprzednich latach nasłonecznienie, które przyspiesza rozwój glonów. Wnioski te wyciągnięto na podstawie ponad 36 tys. wykonanych badań. Warto przy tym podkreślić, że podwyższone zasolenie jest jedynie jednym z czynników fizykochemicznych wody, które w określonych warunkach mogą stymulować rozwój alg – nie jest jednak jednoznaczne z uwolnieniem się do wody toksyn. Istotna dla rozwoju Prymnesium parvum jest również obecność w wodzie azotu oraz fosforu. Jak do tej pory kilkudziesięcioletnie badania naukowe prowadzone na całym świecie nie dały jednoznacznej odpowiedzi, jaka substancja czy zjawisko bezpośrednio przyczyniają się do uwolnienia toksyn przez „złote algi”. Badania w tym kierunku trwają, również z udziałem polskich naukowców.
Minister Anna Moskwa podkreśliła podczas spotkania w Katowicach, że przygotowana przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska procedura wprowadza jednolity, trzystopniowy system ostrzegania. Zgodnie z instrukcją wystąpienie stopni alarmowych uzależnione jest od wielkości parametrów oraz wskaźników, takich jak m.in. temperatura, odczyn pH, stosunek azotu i fosforu, zasolenie oraz obecność fitoplanktonu, w tym „złotych alg”.
We wprowadzonej procedurze, w przypadku ogłoszenia stopnia alarmowego GIOŚ powiadamia odpowiednie służby maksymalnie w ciągu jednej godziny.
Wdrożenie procedury było możliwe na podstawie prowadzonego przez Centralne Laboratorium Badawcze GIOŚ monitoringu interwencyjnego, w ramach którego wykonano już blisko 50 tys. badań. Ich wyniki na bieżąco są przekazywane do Wód Polskich, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska oraz pięciu wojewódzkich inspekcji, które z kolei informują lokalne służby.
Oprócz wpływu zasolenia czy temperatury na rozwój alg, eksperci dostrzegają również ścisłą zależność tempa ich namnażania od obecności azotu i fosforu. Biogeny te są obecne w ściekach bytowych. Dlatego też działania kontrolne prowadzone przez inspekcje ochrony środowiska obejmują również instalacje zrzutu ścieków przez przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne. Służby sprawdzają także czy nie dochodzi do przekroczeń zrzutów.
Ważnym elementem spotkania było także przedstawienie przez Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy postępów pilotażowego projektu, polegającego na wdrożeniu elektronicznego systemu do stałego, całodobowego pomiaru jakości wód powierzchniowych Odry oraz kanałów odrzańskich. System ten składa się z zespołu czujników pomiarowych umiejscowionych w pławach lub na powierzchni istniejącej infrastruktury hydrotechnicznej, a także z urządzeń do transmisji danych oraz specjalistycznego oprogramowania. Instalacja systemu już się rozpoczęła, natomiast uzyskiwanie pomiarów w trybie ciągłym rozpocznie się na początku kwietnia. Dane będą zestawiane i opracowywane przez GIOŚ, a wyniki będą publikowane na stronach internetowych.
Jednocześnie podczas spotkania poinformowano o intensywnych pracach prowadzonych w ramach nowych badań naukowych. Ich celem jest próba poznania mechanizmu powstrzymania zakwitu „złotych alg”. Podczas badań naukowcy zweryfikują także możliwości przeciwdziałania rozwojowi tych glonów. Pozwoli to ograniczyć ewentualne skutki tego zjawiska.
Spotkanie stało się także okazją do zaakcentowania dobrej współpracy pomiędzy poszczególnymi służbami i instytucjami, jak również pomiędzy województwami odrzańskimi.
W spotkaniu uczestniczył także wiceminister klimatu i środowiska Jacek Ozdoba. W spotkaniu z wojewodami w Katowicach uczestniczyli również przedstawiciele Ministerstwa Infrastruktury, Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Instytutu Ochrony Środowiska-Państwowego Instytutu Badawczego, Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, jak również Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska, Straży Pożarnej i Policji.
