Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło projekt nowelizacji Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego, który wprowadza istotne zmiany w obszarze prawa spadkowego. Najwięcej uwagi skupia propozycja wprowadzenia testamentu audiowizualnego – rozwiązania pionierskiego w Europie, które może zrewolucjonizować sposób rozporządzania majątkiem po śmierci. Choć zmiany odpowiadają na wyzwania współczesności, rodzą jednocześnie wiele pytań dotyczących bezpieczeństwa prawnego, ryzyka nadużyć i technicznych możliwości ich stosowania.
Najbardziej nowatorską propozycją jest testament audiowizualny, umożliwiający nagranie ostatniej woli np. smartfonem, w sytuacji nagłego zagrożenia życia. Projekt przewiduje, że testator, który znajdzie się w dramatycznych okolicznościach, będzie mógł wyrazić swoją wolę, utrwalając ją w formie nagrania wideo, z podaniem daty, miejsca i okoliczności. - Rozwiązanie to odpowiada na realne problemy praktyki i stanowi ukłon w stronę rozwoju technologii. Jednak trzeba mieć świadomość jego ograniczeń – tłumaczy mec. Aleksandra Załęcka z kancelarii Kurpiejewski, Budzewski i Wspólnicy.
Ryzyko związane jest przede wszystkim z możliwością fałszowania nagrań przy użyciu technologii deepfake, które coraz trudniej odróżnić od materiałów autentycznych. Brak świadków przy sporządzaniu testamentu audiowizualnego dodatkowo utrudnia jego weryfikację. Pojawia się pytanie, w jaki sposób sądy będą mogły ocenić, czy nagranie rzeczywiście odzwierciedla ostatnią wolę spadkodawcy i czy zostało złożone dobrowolnie.
– Jeżeli ustawodawca zdecyduje się na tak pionierski krok, konieczne będzie opracowanie standardów technicznych oraz procedur, które pozwolą zweryfikować autentyczność nagrań. Bez tego nowe przepisy mogą zamiast ułatwień generować liczne spory sądowe
– podkreśla ekspertka.
Testamenty ustne i podróżne – ograniczenia i zmiany
Projekt zakłada również istotne zmiany w zakresie testamentów ustnych. Do tej pory wystarczyła jedna z przesłanek: obawa rychłej śmierci lub brak możliwości zachowania zwykłej formy testamentu. Teraz obie będą musiały wystąpić jednocześnie.
– W praktyce oznacza to znaczne ograniczenie możliwości korzystania z tej formy. Do tego ustawodawca skrócił termin na potwierdzenie testamentu ustnego z sześciu do trzech miesięcy. To z jednej strony zwiększa bezpieczeństwo obrotu prawnego, ale z drugiej wymusza na spadkobiercach szybsze działania, co w trudnych okolicznościach rodzinnych może być wyzwaniem – wskazuje mec. Załęcka.
Jednocześnie projekt całkowicie usuwa instytucję testamentu podróżnego, uznaną za rozwiązanie anachroniczne. W ocenie ustawodawcy, w dobie powszechnego dostępu do technologii cyfrowych i tradycyjnych form sporządzania testamentu, nie znajduje ona już uzasadnienia praktycznego.
Testamenty wojskowe i świadkowie – odpowiedź na współczesne potrzeby
Ważną nowością jest także poszerzenie katalogu osób mogących sporządzać testamenty wojskowe. Obok żołnierzy, takie uprawnienie otrzymają również personel medyczny i cywilni współpracownicy wojska pełniący służbę za granicą.
– To rozszerzenie jest odpowiedzią na realia współczesnych działań militarnych, gdzie polscy żołnierze i ich współpracownicy coraz częściej stacjonują w odległych miejscach i narażeni są na szczególne ryzyko – zauważa mec. Załęcka.
Doprecyzowano także przepisy dotyczące świadków testamentów ustnych. Wyłączone z tej roli będą osoby powiązane z beneficjentami testamentu – od najbliższej rodziny, przez małżonków, po wspólników i akcjonariuszy. Co ważne, ograniczenia te będą obowiązywać również po rozwodzie, separacji czy ustaniu przysposobienia, co usuwa wcześniejsze wątpliwości interpretacyjne.
Stabilność obrotu prawnego – koniec z podwójnymi orzeczeniami
Projekt odpowiada również na poważny problem praktyki sądowej, jakim jest wydawanie kilku sprzecznych orzeczeń spadkowych dotyczących tego samego spadkodawcy. Obecnie wymaga to wszczynania skomplikowanych postępowań wznowieniowych.
– Nowelizacja daje sądowi prostsze narzędzie: możliwość uchylenia wadliwego orzeczenia, jeśli stwierdzi istnienie wcześniejszego, prawomocnego postanowienia. To istotne usprawnienie, które zwiększa pewność prawa i bezpieczeństwo obrotu – komentuje mec. Załęcka.
Krok w stronę nowoczesności czy pole do sporów?
Planowana nowelizacja porządkuje wiele zagadnień i odpowiada na problemy zgłaszane w praktyce. Eliminuje instytucje martwe, doprecyzowuje niejasności i zwiększa bezpieczeństwo spadkobierców. Jednak wprowadzenie testamentu audiowizualnego, choć potencjalnie przełomowe, budzi liczne wątpliwości.
– Jeśli Polska zdecyduje się na tak pionierskie rozwiązanie, będzie to symboliczny krok w stronę cyfryzacji prawa spadkowego. Jednak, aby przyniósł on realne korzyści, konieczne jest wsparcie go jasnymi procedurami technicznymi i prawnymi. Inaczej zamiast uproszczenia możemy doczekać się fali sporów i niepewności – podsumowuje mec. Aleksandra Załęcka.
Nowe przepisy mają wejść w życie miesiąc po ogłoszeniu ustawy, a testamenty sporządzone wcześniej będą oceniane według dotychczasowych zasad.
