Współczesny biznes i działalność ekonomiczno-finansowa nie istniałyby bez podejmowania ryzyka. Jest ono nieodzownym czynnikiem do sprawnego funkcjonowania na rynku. Jakie są więc najczęstsze psychologiczne błędy w inwestowaniu środków finansowych i w jaki sposób można ich uniknąć?
W kontekście ekonomicznym i finansowym, ryzyko odnosi się do niepewności dotyczącej przyszłych wyników, które mogą mieć wpływ na wartość inwestycji, projekty, operacje finansowe czy decyzje biznesowe. Ryzyko jest związane z ewentualnością, że rzeczywiste wyniki będą się różnić od oczekiwanych, co może prowadzić do strat finansowych lub innych negatywnych konsekwencji.
Ryzyko wynika z niekorzystnych zmian cen rynkowych, takich jak ceny akcji, obligacji, surowców czy walut. Może ono także wiązać się z wewnętrznymi procesami, ludźmi, systemami lub zdarzeniami zewnętrznymi, które mogą prowadzić do strat finansowych.
W celu ograniczenia głównych czynników ryzyka inwestycyjnego stosuje się tzw. dywersyfikację, czyli rozłożenie inwestycji na różne aktywa a także tzw. hedging, czyli zastosowanie instrumentów finansowych, takich jak kontrakty terminowe lub długoterminowe.
Firmy stosują również w niektórych wypadkach wykupienie polis ubezpieczeniowych na wypadek określonych zdarzeń a także wdrażanie wewnętrznych procedur zarządzania ryzykiem, takich jak audyty wewnętrzne i kontrole.
Podejmowanie większego czy mniejszego ryzyka jest konieczne w obecnym biznesie. Inwestorzy indywidualni muszą oceniać ryzyko, aby podejmować świadome decyzje o alokacji kapitału.
Zarządzać ryzykiem muszą także firmy, tak by zapewnić stabilność finansową i operacyjną. Jednak w skrajnych przypadkach, aby chronić stabilność ekonomiczną kraju to rządy i instytucje regulacyjne muszą monitorować ryzyko systemowe.
Skuteczne zarządzanie ryzykiem pozwala na minimalizowanie potencjalnych strat i maksymalizowanie korzyści. W jaki więc sposób problem podejmowania ryzyka przez jednostki wpływa na decyzje ekonomiczne i finansowe?
Postrzeganie ryzyka przez jednostki jest często bardzo subiektywne i często różni się od obiektywnej oceny ryzyka. Ludzie mają tendencję do reagowania na ryzyko w sposób, który może prowadzić do irracjonalnych decyzji ekonomicznych. Psychologiczne czynniki, takie jak strach, nadmierna pewność siebie i awersja do straty, odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu tych postaw.
Na przykład strach jest silnym emocjonalnym stanem, który może prowadzić do unikania ryzyka, nawet jeśli potencjalne korzyści przewyższają zagrożenia. Może on również skłaniać inwestorów do sprzedaży aktywów podczas spadków rynkowych, co często pogłębia kryzysy rynkowe.
Z kolei na drugim biegunie znajduje się nadmierna pewność siebie. Jest to tendencja psychologiczna do przeceniania własnych umiejętności i wiedzy oraz do niedoceniania ryzyka. Może ona prowadzić do podejmowania zbyt dużego ryzyka, takiego jak inwestowanie w spekulacyjne aktywa, co zwiększa prawdopodobieństwo strat.
Trzeci niezwykle silny czynnik psychologiczny to awersja do straty, czyli skłonność do silniejszego odczuwania bólu związanego ze stratą niż radości z zysków o tej samej wartości. Prowadzi on do unikania ryzyka, które mogłoby być racjonalnie podjęte lub do trzymania się stratnych inwestycji z nadzieją na odzyskanie wartości, zamiast minimalizowania strat.
Przykładami takich niewłaściwych zachowań psychologicznych są liczne bańki spekulacyjne takie jak:
- Krach giełdowy w 1929 roku (Great Depression) - (gwałtowny spadek cen akcji na giełdzie nowojorskiej, który zapoczątkował Wielki Kryzys). Kryzys ten polegał na tym, że po latach spekulacyjnego wzrostu, nagłe pogorszenie nastrojów i obawy o przyszłość gospodarki skłoniły inwestorów do masowej sprzedaży akcji. Efekt „stada” i panika sprzedaży pogłębiały w sposób skrajny spadki.
- Bańka internetowa (dot-com bubble) - późne lata 90. (w okresie tym inwestorzy mieli nadmierne oczekiwania co do przyszłych zysków firm internetowych, często ignorując ich rzeczywiste wyniki finansowe).
- Bańka na rynku nieruchomości w USA – 2007-2008 (przed kryzysem finansowym w 2008 roku ceny nieruchomości w USA rosły w zawrotnym tempie, napędzane przez łatwo dostępne kredyty hipoteczne i niemal powszechne przekonanie, że ceny nieruchomości będą rosły w nieskończoność).
- Globalny kryzys finansowy wywołany upadkiem banku Lehman Brothers i załamaniem rynku kredytów hipotecznych w USA. Spowodowany był przez obawy przed upadkiem kolejnych instytucji finansowych co skłoniło inwestorów do masowej wyprzedaży aktywów, w efekcie pogłębiło to kryzys płynności.
Zarządzanie własnym postrzeganiem ryzyka w inwestycjach i decyzjach finansowych wymaga więc świadomego podejścia, które obejmuje zarówno edukację, jak i praktyczne strategie.
Cel ten pomagają zrealizować następujące czynniki: edukacja finansowa, ustalanie celów inwestycyjnych, ocena tolerancji ryzyka, dywersyfikacja portfela, regularne monitorowanie i przegląd portfela, unikanie emocjonalnych decyzji, korzystanie z profesjonalnej pomocy oraz praca z własną świadomością i emocjami taka jak ćwiczenia mindfulness (zarządzanie stresem).
Praca z własnym postrzeganiem ryzyka wymaga więc świadomego podejścia, które integruje edukację, samorefleksję i zastosowanie praktycznych strategii inwestycyjnych. W ten sposób można minimalizować wpływ emocji na decyzje finansowe i lepiej zarządzać ryzykiem.
