Rządy Polski i Czech 3 lutego 2022 r. zawarły umowę o współpracy w zakresie odnoszenia się do skutków działalności górniczej w kopalni odkrywkowej Turów. Zgodnie z umową strona polska ukończyła i testuje pełną funkcjonalność bariery wód podziemnych, która powinna zapobiec dalszemu odpływowi z terytorium Czech.
Budowany jest również wał ziemny, który pomoże w ochronie mieszkańców pobliskich wsi przed hałasem, światłem i zanieczyszczeniem powietrza, a także poprawi walory krajobrazowe okolicy. Przygotowywane są alternatywne ujęcia wody pitnej i wdrażane działania poprawiające jakość powietrza. Uruchomiono Fundusz Małych Projektów, który finansuje projekty pomagające chronić środowisko naturalne regionu.
- Zakończenie sporu wokół Kopalni Turów było bardzo ważne, szczególnie biorąc pod uwagę obecną sytuację geopolityczną i konieczność zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego. Wraz z podpisaniem porozumienia poprawie uległy relacje polsko-czeskie, co otworzyło nowy rozdział w stosunkach dwustronnych. Nasi eksperci są w stałym kontakcie z czeskimi służbami. W ciągu pierwszego roku obowiązywania umowy udało się zrealizować wszystkie zaplanowane zadania. Wierzę, że dzięki dobrej współpracy zespołów po czeskiej i polskiej stronie dalsza realizacja umowy będzie przebiegała równie sprawnie – powiedziała Anna Moskwa, minister klimatu i środowiska.
- Po roku od podpisania porozumienia uważam, że było ono najlepszym rozwiązaniem sytuacji wokół kopalni Turów. Oprócz środków finansowych, które zostaną wykorzystane, zwłaszcza przez Kraj Liberecki, na lepsze zaopatrzenie w wodę, istotne jest, że strona polska skutecznie realizuje swoje zobowiązania, a czeska zyskała możliwość kontroli wpływu działalności wydobywczej kopalni na środowisko. Otrzymujemy też dane o stanie wód podziemnych, hałasie i jakości powietrza, dzięki którym możemy wcześniej i lepiej reagować, jeśli pojawią się problemy – podsumował Marian Jurečka (KDU-ČSL), wicepremier i minister środowiska Czech.
Umowa przewiduje polski wkład finansowy w wysokości 45 mln euro. Kraj liberecki otrzymał 35 mln euro na zapewnienie alternatywnych ujęć wody pitnej, a Ministerstwo Środowiska Republiki Czeskiej 10 mln euro na monitorowanie wpływu działalności wydobywczej w kopalni Turów.
W 2022 r. w Euroregionie Neisse-Nisa-Nysa uruchomiono Fundusz Małych Projektów zasilany wpłatami przez Polskę i Czechy, z którego będą finansowane lokalne projekty środowiskowe w Polsce i w Czechach. Projekty ocenia komisja złożona z przedstawicieli Kraju Libereckiego i Województwa Dolnośląskiego, reprezentowanych w równym składzie. Pierwszą transzę wniosków o dofinansowanie projektów można składać do połowy lutego. Złożone dotychczas wnioski dotyczą przede wszystkim działań mających na celu zatrzymanie wody w środowisku naturalnym, takich jak budowa mokradeł i stawów oraz sadzenie drzew. W marcu komisja Funduszu zatwierdzi pierwsze projekty do realizacji i jednocześnie zostanie uruchomiony nabór wniosków o wsparcie na rok 2023.
Jednym z najważniejszych punktów porozumienia jest ochrona przed spadkiem poziomu wód podziemnych. Zapobiec temu ma podziemna bariera, której budowa zakończyła się w czerwcu 2022 roku i obecnie poddawana jest rocznemu procesowi testowania. Bariera zostanie oceniona na podstawie dwóch kryteriów: współczynnika przepuszczalności i zmiany poziomu zwierciadła wody. Z badań wynika, że bariera spełnia założone parametry, a pomiary poziomu wód podziemnych wskazują na spowolnienie jego spadku. Strona czeska otrzymuje dane o poziomie wód podziemnych w okresach kwartalnych.
Ponadto Czechy otrzymują dane o przemieszczeniach terenu w pobliżu kopalni, a także informacje hydrologiczne, dokumentację dotyczącą bariery i wału ziemnego. Obywatele mieli możliwość wypowiedzenia się na temat projektu wału ziemnego podczas konsultacji zorganizowanych w sierpniu 2022 r. w Uhelnej, następnie Czechy przesłały Polsce uwagi, które zostały uwzględnione przez projektanta. Na wale zostanie posadzonych kilka tysięcy drzew liściastych i iglastych, a także krzewów. Budowa wału rozpocznie się w pierwszej połowie 2023 r. i powinna być ukończona, wraz z posadzeniem roślin, za około rok. Ukończenie budowy wału jest jednym z warunków przybliżenia odkrywki do granicy polsko-czeskiej.
W ramach umowy Polska dostarcza również dane pomiarowe poprawiające dokładność monitorowania hałasu na terytorium Czech. Pomiary wykazały, że w latach 2020-2021 nastąpiło niewielkie zmniejszenie długotrwałego narażenia na hałas.
W celu badania wpływu kopalni Turów na jakość powietrza zainstalowano po dwie automatyczne stacje monitorowania zanieczyszczeń powietrza w Polsce i w Czechach. Od początku 2023 roku stacje transmitują dane on-line. Dotychczasowe wyniki pomiarów wskazują, że wszystkie limity jakości powietrza związane z ochroną zdrowia ludzkiego są przestrzegane.
Strona polska przeprowadziła w 2022 r. audyt mający na celu zmniejszenie emisji światła z kopalni Turów. Na jego podstawie wstępnie zmodyfikowano oświetlenie maszyn i obecnie możliwe jest wyłączenie reflektorów, gdy maszyny nie są używane. W przyszłości realizowane będą kolejne działania wynikające z audytu, jak np. wymiana starych lamp na nowe lampy kierunkowe LED.
Na podstawie umowy powołano czesko-polską Wspólną Komisję, która po raz pierwszy spotkała się w czerwcu 2022 roku w Jeleniej Górze. W skład Komisji wchodzą Wojewoda Liberecki, Marszałek Województwa Dolnośląskiego, przedstawiciele samorządów lokalnych oraz Pełnomocnicy Stron odpowiedzialni za realizację umowy. Na pierwszym posiedzeniu Komisji, w którym uczestniczyły Pani Minister Anna Moskwa i Pani Minister Anna Hubačkova, zaprezentowano zadania zrealizowane w ramach umowy, przedstawiono plany utworzenia Funduszu Małych Projektów i przedyskutowano strategię sprawiedliwej transformacji regionu.
Drugie posiedzenie Komisji zaplanowano na początek czerwca 2023 r.
