Obchodzony co roku Dzień Wyjścia z Szarej Strefy Gospodarczej w tym roku przypadł 10 marca. Od tego dnia produkcja odbywa się umownie wyłącznie w oficjalnym obiegu gospodarczym, a polska gospodarka symbolicznie opuszcza szarą strefę.
Dzień Wyjścia z Szarej Strefy, wskazywany na podstawie zbieranych danych przez Instytut Prognoz i Analiz Gospodarczych Fundacja Naukowa (IPAG) stanowi okazję do prezentacji raportu poświęconego analizie zjawiska szarej strefy gospodarczej w Polsce, dyskusji na temat jego zasięgu, rozmiarów oraz metod jego ograniczania. Raport ma na celu zwrócenie uwagi opinii publicznej, decydentów i przedsiębiorców na to zjawisko oraz uporządkowanie debaty toczącej się wokół tego tematu.
Prognozowany przez IPAG udział szarej strefy w tworzeniu tegorocznego PKB ma wynieść
18,9% (łącznie 590 mld zł) - to więcej niż w 2021 r., w którym wyniósł 18,3% (511 mld zł). Za rozszerzaniem się szarej strefy, począwszy od 2020 r., stoi przede wszystkim wywołane pandemią pogorszenie stanu koniunktury w wielu działalnościach.
W czasie pandemii wzrosło znaczenie obrotu bezgotówkowego - płatności bezgotówkowe
skutecznie ograniczają zasięg szarej strefy i stymulują wzrost gospodarczy.
Rekordowo niski w 2021 r. był udział szarej strefy w krajowym rynku papierosowym. W tej branży szara strefa maleje sukcesywnie od 2015 r., gdy wynosiła 19,0%. W ub.r. osiągnęła ok. 5,8%, co z jednej strony jest zasługą dynamicznie rosnącej legalnej sprzedaży papierosów w Polsce, pomimo podwyżki podatku akcyzowego na papierosy w 2020 roku, a z drugiej strony - efektem skutecznych działań polskich służb.
Wybuch pandemii koronawirusa spowodował wzrost udziału szarej strefy w 2020 roku i w kolejnych latach. Wahania stanu koniunktury i niepewność odnośnie przyszłości spowodowały u niektórych przedsiębiorców konieczność szukania oszczędności m.in. poprzez przeniesienie części bądź całości działalności do szarej strefy.
Dodatkowo pojawiły się czynniki sprzyjające rozwojowi szarej strefy, takie jak: wysoka inflacja, wzrost wynagrodzenia minimalnego, nowe formy opodatkowania i trudne do przewidzenia skutki wojny na Ukrainie, zwłaszcza niespotykanie wysoki napływ uchodźców wojennych.
Jednocześnie rozwój obrotu bezgotówkowego spowolnił proces rozszerzania się szarej strefy. Jak pokazują badania i doświadczenia z różnych krajów, obrót bezgotówkowy przyczynia się skutecznie nie tylko do ograniczania zasięgu szarej strefy, ale także wpływa pozytywnie na wzrost gospodarczy.
Przemyt papierosów, a także jego nielegalna produkcja, stanowią jeden z czterech kluczowych elementów szacowanej przez GUS nielegalnej szarej strefy. IPAG szacuje, że wartość przemytu papierosów do Polski wyniosła w 2021 r. 1,9 mld zł, a wartość nielegalnej produkcji krajowej ocenia na 0,3 mld zł.
Udział szarej strefy na rynku papierosów zmniejsza się sukcesywnie od 2015 r., kiedy osiągnął maksymalny poziom około 19,0%. W drugiej połowie 2021 r. udział ten zmniejszył się do rekordowo niskiego poziomu - poniżej 6%.
Odnotowane po 2015 r. systematyczne spadki rok do roku w dużej mierze były konsekwencją szeregu posunięć regulacyjnych i zmian systemowych. Istotne znaczenie miały skuteczne i skoordynowane działania polskich służb, w tym głównie: Centralnego Biura Śledczego Policji, Krajowej Administracji Skarbowej oraz Straży Granicznej.
W świetle planowanych przez Komisję Europejską zmian legislacyjnych, skutkujących docelowo zakazem sprzedaży smakowych (mentolowych i owocowych) wyrobów tytoniowych do podgrzewania, pojawiło się zagrożenie rozwojem działalności nielegalnej na rynku nowatorskich wyrobów tytoniowych. To właśnie ten segment rynku w dużej mierze przyczynił się wcześniej do złagodzenia skutków wejścia w życie zakazu sprzedaży papierosów mentolowych. Problemem jest także duży udział szarej strefy w rynku e-papierosów. Wynika on przede wszystkim z wadliwej definicji płynu do e-papierosów. Łatwość obchodzenia obowiązku akcyzowego w zasadzie całkowicie wypchnęła z legalnego rynku płyny beznikotynowe, które - po własnoręcznym wymieszaniu dodatków chemicznych - mogą stawać się produktami nikotynowymi.
