Dyrektywa Parlamentu Europejskiego nakłada na Polskę obowiązek wdrożenia systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta za sprzedane przez siebie towary w kontekście środowiskowym. Projekt przedstawiony przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska planuje w związku z tym wprowadzenie systemu kaucyjnego, ułatwiającego recycling.
Warsaw Enterprise Institute (WEI) stoi na stanowisku, że proponowane zmiany wymagają bardzo daleko idących poprawek, dostosowujących je do specyfiki polskiego rynku. W obecnym kształcie zaburzą jego funkcjonowanie i nie zrealizują celu dyrektywy.
Jak zaznacza WEI w ostatnich dwóch latach polski rząd podjął kilka inicjatyw mających na celu wdrożenie rozszerzonej odpowiedzialności producenta.
W sierpniu 2021 r. roku przedstawiono projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (UC81), który ma ustanowić ogólne ramy stosowania rozszerzonej odpowiedzialności producenta w Polsce. Według WEI zapisy tego projektu nie przyczynią się do pozytywnych zmian jakościowych, przede wszystkim w zakresie ochrony środowiska, a będą stanowiły tylko transfery środków pieniężnych od przedsiębiorców do budżetu. Przedsiębiorcy odpowiedzialni za osiągnięcie wysokich poziomów recyklingu odpadów opakowaniowych będą według tego modelu pozbawieni wpływu na sposób wykorzystania opłat, a tym samym spełnienia wymogów nałożonych prawem i narażeni będą w związku z tym na ponoszenie wysokich kar. W toku konsultacji publicznych do projektu zgłoszono szereg poprawek i zastrzeżeń.
W styczniu 2022 r. pojawił się kolejny projekt legislacyjny, mający na celu wprowadzenie w Polsce systemu kaucyjnego. Projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz ustawy o odpadach (UC98), ustanawiający system kaucyjny, został przedstawiony przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska i obecnie jest w trakcie konsultacji, oczekując na dalsze procedowanie w ramach ścieżki legislacyjnej.
Jak stwierdza WEI „z satysfakcją odnotowujemy, że rząd wyszedł z propozycją legislacyjną, chcąc wprowadzić system kaucyjny w Polsce. System kaucyjny to forma realizacji obowiązków przedsiębiorców w ramach rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Najczęściej stosuje się go do opakowań po napojach, które sprzedawane są konsumentom z kaucją. Przy zwrocie pustego opakowania konsument otrzymuje zwrot kaucji w pełnej wysokości, zatem kaucja jest instrumentem zachęcającym konsumentów do zwrotu opakowania po konsumpcji produktu. Zebrane opakowania kierowane są do recyklingu, a powstały po tym recyklat służy do produkcji nowego opakowania. Jest to najbardziej efektywny sposób zbudowania obiegu zamkniętego w obszarze opakowań po napojach. W dojrzałych i efektywnych systemach kaucyjnych wprowadzający nie tylko pokrywają koszty, ale też organizują optymalne funkcjonowanie całego systemu”.
WEI stoi na stanowisku, że zaproponowane w styczniu 2022 r. przepisy dotyczące proponowanego systemu kaucyjnego wymagają poprawek, korzystając z doświadczeń już istniejących systemów w krajach Unii Europejskiej, a jednocześnie dostosowujących je do specyfiki polskiego rynku. W obecnym kształcie przepisy zaburzą funkcjonowanie rynku i nie zrealizują celu dyrektywy. W opinii WEI zasady systemu kaucyjnego muszą być maksymalnie proste, zrozumiałe i przejrzyste, bo tylko na takich z systemu będą masowo korzystać konsumenci, którzy są najważniejszymi uczestnikami tego rozwiązania.
WEI apeluje więc do prawodawcy, aby w sytuacji pozostawienia koncepcji wielości operatorów, pokusił się o wprowadzenie obowiązku podpisania przez nich umowy z każdym wprowadzającym, który oczywiście wyrazi taką chęć.
Warte zastanowienia jest udostępnienie możliwości samodzielnego prowadzenia systemu przez wprowadzającego opakowania zwrotne (bez odprowadzania opłaty produktowej) oraz ewentualnie dobrowolnego utworzenia przez wprowadzających przedstawiciela i przystąpienia do utworzonego przez ten podmiot systemu kaucyjnego.
Jako ostatnią kwestię należy wskazać konieczność uwzględnienia w projekcie legislacyjnym pewnych gwarancji dla wprowadzających opakowania i utworzonego przez nich podmiotu reprezentującego. Powinien być on właścicielem odpadów znajdujących się w systemie kaucyjnym dla opakowań jednorazowego użytku po napojach. Sprzedaż surowca to, obok nieodebranej przez konsumentów kaucji i wpłat od wprowadzających, jedno ze źródeł finansowania systemu zgodnie z zasadą kosztu netto wprowadzoną zarówno w prawodawstwie unijnym, jak i planowaną w polskim prawie. Podmiot reprezentujący system musi działać w formule non-for-profit.
W przypadku opakowań zwrotnych minimalnym warunkiem fiskalnym koniecznym do usprawnienia systemów jest neutralność VAT tego rodzaju opakowań dla detalistów. Obecnie, w pewnych warunkach, pobrana kaucja staje się przychodem detalisty, od którego musi uiścić VAT, a gdy klient odda detaliście puste opakowanie, musi on zwrócić kaucję i dodatkowo zapłacić podatek, co powoduje, że na całej operacji odnotowuje stratę. To jeden z głównych powodów, dla których detaliści wzbraniają się przed przyjmowaniem pustych opakowań i żądają okazywania paragonów potwierdzających, że opakowanie zostało wydane za kaucją w ich placówkach.
Na zakończenie WEI wyraża opinię, iż ma nadzieję, że wdrożenie przedstawionych postulatów zostanie uwzględnione w finalnym projekcie i tym samym zwiększy efektywność wdrażanego systemu.
„Doceniamy, że projektodawca również zauważył potrzebę zmian, co znalazło wyraz podczas konferencji prasowej w dniu 2 czerwca. Niestety jeszcze nie został przedstawiony zaktualizowany projekt, na który cały rynek czeka z niecierpliwością” - stwierdza na zakończenie WEI.
