Frankowe trzęsienie ziemi dla banków? Czy przedawnienie definitywnie pogrąży sektor bankowy?

Grudzień 2023 roku będzie przełomowy dla całego środowiska frankowego i bankowego w Polsce. TSUE wyda bowiem 2 wyroki w polskich sprawach frankowych, które odpowiedzą na kluczowe pytania dotyczące rozliczeń kredytobiorców z bankami. W mojej ocenie zaraz po wyroku w sprawie Państwa Dziubak z października 2019 roku i tegorocznym czerwcowym wyroku dot. wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, grudniowe wyroki TSUE powinny ostatecznie rozwiązać problem kredytów frankowych - uważa  adw. Karolina Pilawska, Kancelaria Pilawska Zorski Adwokaci.

AKTUALIZACJA:

Środowe posiedzenie szerszego składu Izby Cywilnej SN dotyczące rozliczania nieważnych umów "frankowych" zostało odwołane - poinformował we wtorek SN. Powodem odwołania jest zainicjowanie przez bank występujący w sprawie "testu niezawisłości" wobec wszystkich sędziów ze składu.

Pierwotnie planowano, że zagadnienie prawne odnoszące się do skutków nieważności umów o kredyty "frankowe" i sposobu wyliczenia kwot należnych do zwrotu kredytobiorcom zostanie rozpoznane przez SN w środę o godz. 13. Posiedzenie spotkało się z dużym zainteresowaniem, SN wprowadził wejściówki dla dziennikarzy i publiczności.

Sprawa C-140/22, wyrok TSUE 7 grudnia 2023 roku

Pierwszy wyrok usłyszymy już 7 grudnia w sprawie C-140/22, w której Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie zadał 4 pytania prejudycjalne. Pytanie pierwsze i trzecie odnoszą się do oświadczeń o skutkach nieważności umowy kredytu, które polscy Frankowicze od dłuższego już czasu są zobowiązani składać (pisemnie lub ustnie) przed sądem, aby potwierdzić swoją wolę uznania umowy kredytu za nieważną. Jest to praktyka polskich sądów powszechnych, która stanowi pokłosie uchwały Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 roku, sygn. akt III CZP 6/21, w której to została stworzona koncepcja „bezskuteczności zawieszonej”. Oznacza to, że dopóki kredytobiorca nie potwierdzi przed sądem, że chce uznania jego umowy za nieważną, taka umowa jest niejako skuteczna do chwili złożenia oświadczenia. Oczywiście taka konstrukcja nie ma nic wspólnego z przepisami postępowania i Kodeksu cywilnego, ale jest niejako „furtką” do zasądzania kredytobiorcom odsetek za opóźnienie za krótszy okres, czyli właśnie od takiego oświadczenia, a nie od doręczenia odpisu pozwu do banku. W efekcie kredytobiorca może na tym stracić kilkadziesiąt a czasami nawet kilkaset tysięcy złotych. Na szczęście, nie wszystkie sądy stosują koncepcję „bezskuteczności zawieszonej” i w mojej ocenie stanowisko TSUE mocno zrewiduje na korzyść kredytobiorców tę koncepcję, stworzoną na potrzeby tzw. spraw frankowych.

Z kolei odpowiedź na pytanie 2 jest kluczowa dla sektora bankowego. TSUE zajmie bowiem stanowisko, od kiedy należy liczyć termin przedawnienia roszczenia o zwrot kapitału, a konkretnie czy termin te powinien być liczony od momentu złożenia przez kredytobiorcę oświadczenia o tym, że chce on, aby jego umowa kredytu została uznana przez sąd za nieważną. Jeżeli TSUE uzna, że liczenie przedawnienia od tego terminu jest całkowicie błędne i powinien być on liczony chociażby od doręczenia odpisu pozwu do banku, to sektor bankowy znajdzie się w ogromnych tarapatach. Może się bowiem okazać, że w wielu przypadkach roszczenie banku o zwrot kapitału będzie przedawnione i bank nie będzie się mógł skutecznie domagać od kredytobiorcy jego zwrotu.

W odniesieniu do pytania 4 TSUE ma odpowiedzieć, czy w przypadku uznania umowy kredytu za nieważną kredytobiorca ma prawo żądać zwrotu wszystkich wpłaconych do banku kwot z tytułu rat kapitałowo – odsetkowych, prowizji, innych opłat i kosztów, czy też jego żądanie powinno być obniżone o wartość odsetek kapitałowych, które przysługiwałyby bankowi od kredytobiorcy, gdyby umowa kredytu hipotetycznie była ważna. Z mojego punktu widzenia TSUE nie dopuści takiej możliwości, ponieważ byłoby to w oczywisty sposób sprzeczne z przepisami Dyrektywy 93/13 i polskimi przepisami w zakresie roszczeń kondykcyjnych opartych o przepisy o bezpodstawnym wzbogacaniu.

Sprawa C-28/22, wyrok TSUE 14 grudnia 2023 roku

Równo tydzień później, czyli 14 grudnia 2023 roku, TSUE wyda wyrok w kolejnej sprawie zarejestrowanej pod sygn. akt C – 28/22, w której Sąd Okręgowy w Warszawie zadał 
5 kolejnych pytań prejudycjalnych.

W pytaniu 1 TSUE ponownie pochyli się nad roszczeniami banku o zwrot kapitału i terminem liczenia przedawnienia takich roszczeń. Polski sąd zastanawia się, czy takie przedawnienie należy liczyć od momentu:

zgłoszenia przez kredytobiorcę roszczeń lub zarzutów opartych o niedozwolony charakter postanowień umownych (czyli de facto od doręczenia wezwania lub odpisu pozwu do banku),
złożenia przez kredytobiorcę oświadczenia o świadomości skutków nieważności jego umowy kredytu, 
pouczenia kredytobiorcy przez sąd o konsekwencjach nieważności umowy kredytu, 
czy też od momentu wydania prze sąd prawomocnego wyroku.

Co do pytania 2, to TSUE ma zająć stanowisko czy bank – mając świadomość, że w proponowanych przez niego klientom umowach znajdują się klauzule niedozwolone – powinien czekać na oświadczenie kredytobiorcy o skutkach nieważności, czy może jednak wcześniej powinien podjąć jakieś działanie, chociażby poprzez wystosowanie do kredytobiorcy wezwania do zapłaty lub zapytania o to, czy chce, aby umowa była ważna. Odpowiedź TSUE na to pytanie będzie miała ogromne przełożenie na kwestię terminu przedawnienia roszczeń banków o zwrot kapitału. Zgodnie bowiem z art. 120 § 1 k.c. dla początku biegu terminu przedawnienia roszczeń przedsiębiorcy istotne jest, kiedy mógł wezwać konsumenta do zwrotu świadczenia. W przypadku braku takich działań ze strony banku powinno mieć to przełożenie właśnie na początek biegu terminu przedawnienia i potencjalne ustalenie, że do przedawnienia roszczeń banku doszło. Tak samo zresztą, jak ma to miejsce w przypadku kredytobiorców, co do których zgodnie z orzecznictwem TSUE (wyrok RSUE z 8 września 2022 roku, sprawy połączone C-80/21 – C-82/21) termin przedawnienia jest liczony od momentu, w którym konsument powziął wiedzę o wadliwości zawartej z bankiem umowy kredytu. Zdaniem polskiego sądu przy takim rozwiązaniu obie strony umowy kredytu miałyby obowiązek podjęcia działań zmierzających do ochrony swoich praw, wtedy, kiedy racjonalnie oceniane okoliczności sprawy wskazywałyby na istnienie takiej konieczności. Wszelkie zaniechania skutkowałyby natomiast powstaniem możliwości przedawnienia roszczeń restytucyjnych.

Pytanie 3 także dotyczy kwestii przedawnienia, przy czym dotyczy wprost powiązania terminu przedawnienia kredytobiorcy i banku. Polski sąd pyta TSUE, czy termin przedawnienia roszczeń kredytobiorcy może rozpocząć swój bieg wcześniej niż termin przedawnienia roszczenia banku powołując się na przypadku, w których cześć roszczeń konsumenta przedawniła się zanim zdecydował się pozwać bank. Wydaje się, że TSUE w odpowiedzi wskaże, że względy skuteczności ochrony konsumenta przyznanej Dyrektywą 93/13 nakazują przyjęcie, że bieg terminu przedawnienia roszczeń kredytobiorcy nie może się rozpocząć przed wezwaniem banku do zapłaty, złożeniem pozwu przez kredytobiorcę, złożeniem oświadczenia o świadomości skutków nieważności, pouczeniem przez sąd czy wreszcie wydaniem prawomocnego wyroku w sprawie danego klienta, co wpisuje się w system ochrony konsumenckiej, gwarantowany przez przepisy i instytucje unijne.

W pytaniach 4 i 5 powinniśmy uzyskać odpowiedź na zasadność ponoszenia przez bank zarzutu zatrzymania i wpływ takiego zarzutu na naliczanie odsetek za opóźnienie należnych kredytobiorcom od banków. Zarzut zatrzymania sprowadza się do tego, że bank zabezpiecza się na wypadek wygrania przez kredytobiorcę sprawy sądowej i zastrzega sobie, że dokona rozliczenia z kredytobiorcą tylko wtedy, jeżeli ten kredytobiorca zaofiaruje mu lub zabezpieczy zwrot kwoty udostępnionego kapitału. W praktyce oznacza to nieuzasadnione przeniesienie na kredytobiorcę konsumenta ciężaru dokonywania rozliczenia mimo wygranego procesu sądowego z bankiem. Ponadto uwzględnienie zarzutu zatrzymania powoduje zatrzymanie naliczania odsetek za opóźnienie należnych Frankowiczowi od banku, co jest powszechną praktyką chociażby w apelacji warszawskiej. TSUE ma odpowiedzieć, czy takie działanie jest zasadne.

Podsumowanie

Nie ulega wątpliwości, że jeżeli TSUE w obu tych sprawach wyda korzystne dla Frankowiczów wyroki, to spory w tzw. sprawach frankowych wejdą na zupełnie inny poziom, a kredytobiorcy zyskają potężną broń. Sektor bankowy może mieć uzasadnione obawy, że roszczenia o zwrot kapitału w niektórych przypadkach mogą zostać uznane za przedawnione, szczególnie w sprawach, gdzie pozwy zostały wniesione do sądów kilka lat temu. Jako prawnik od lat zajmujący się tą tematyką mogę śmiało stwierdzić, że może nas czekać frankowe trzęsienie ziemi. Oczekuję także na rozstrzygnięcie kwestii zasadności stosowania zarzutu zatrzymania oraz roszczeń odsetkowych, ponieważ z punktu widzenia kredytobiorców mają one równie istotne znaczenie jak samo przedawnienie.