Gdy funkcjonariusze w kurtkach z charakterystycznym napisem wchodzą do firmy, to jej szefowie mają prawo czuć się zaniepokojeni. Kontrola Centralnego Biura Antykorupcyjnego oznacza bowiem, że są wątpliwości, czy nie doszło do nadużyć. Podczas takich działań obowiązują jednak – zarówno agentów CBA, jak i kontrolowane osoby – pewne procedury. Warto więc znać swoje prawa i obowiązki.
Zanim jednak o zasadach kontroli, należy podkreślić, że rolą CBA jest nie tylko ściganie łapówkarzy, ale również przeprowadzanie szkoleń antykorupcyjnych w rozmaitych instytucjach. Takie odbyło się chociażby na początku grudnia w rzeszowskim Urzędzie Miasta. Na stronie cba.gov.pl zamieszczono licznik, który podaje, że przeprowadzono ponad 1300 tradycyjnych szkoleń, a wzięło w nich udział 63 tysiące osób (stan na poranek 11 grudnia). Poza tym odbyło się 340 tys. kursów na e-learningowej bezpłatnej platformie szkolenia-antykorupcyjne.edu.pl.
Natomiast w miniony czwartek 9 grudnia obchodzono Międzynarodowy Dzień Przeciwdziałania Korupcji, który ustanowiła Organizacja Narodów Zjednoczonych. Przy tej okazji Biuro przypomniało, że obchodzi 15-lecie istnienia - zostało bowiem powołane w 2006 roku.
Niestety, choć łapówkarstwo jest stanowczo ścigane i grozi surowa kara, to nadal często dochodzi do tego typu przestępstw. Chociażby kilka dni temu CBA zatrzymało na gorącym uczynku, czyli przyjmowaniu 30 tysięcy zł w gotówce, pracownika bytomskiego oddziału Spółki Restrukturyzacji Kopalń. Dariusz K. wziął pieniądze od przedstawiciela firmy wykonującej usługi dla SRK.
Każdego roku Transparency International publikuje Indeks Percepcji Korupcji. Ostatni w styczniu tego roku. Wynika z niego, że na 180 państw Polska zajęła 45. miejsce otrzymując 56 punktów (0 - kraj wysoce skorumpowany; 100 punktów - znikoma skala korupcji).
„Czołowe miejsca zajęły: ex aequo Dania i Nowa Zelandia (1. miejsce, 88 punktów), a także Finlandia, Singapur, Szwecja i Szwajcaria (3. miejsce, 85 punktów). Najgorzej zostały ocenione: ex aequo Somalia i Sudan Południowy (179. miejsce, 12 punktów) oraz Syria (178. miejsce, 14 punktów)”
Każdego roku Centralne Biuro Antykorupcyjne przeprowadza ok. 160 kontroli w różnych podmiotach. W jaki sposób się odbywają? Podstawowe zasady opisano w publikacji „ABC kontroli CBA”.
„Celem czynności kontrolnych jest ujawnianie przypadków korupcji w instytucjach publicznych, nadużyć osób pełniących funkcje publiczne oraz działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa. Kontrole są prowadzone na podstawie rocznego planu zatwierdzanego przez Szefa CBA lub – gdy jest to konieczne – w trybie doraźnym” – czytamy w informatorze, który jest dostępny na stronie Biura.
CBA sprawdza m.in. prawidłowość i prawdziwość oświadczeń o stanie majątkowym, a także oświadczeń o prowadzeniu działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. Poza tym weryfikuje decyzje dotyczące: komercjalizacji i prywatyzacji, wsparcia finansowego, udzielania zamówień publicznych, rozporządzania mieniem państwowym lub komunalnym oraz przyznawania koncesji, zezwoleń, zwolnień, ulg, preferencji, kontyngentów, plafonów, poręczeń i gwarancji kredytowych.
„CBA kontroluje osoby pełniące funkcje publiczne, jednostki sektora finansów publicznych, jednostki niezaliczane do sektora finansów publicznych otrzymujące środki publiczne, a także przedsiębiorców” – podkreślono w informatorze.
Kontrola przeprowadzana jest na podstawie legitymacji służbowej funkcjonariusza CBA oraz imiennego upoważnienia. Bywają jednak sytuacje, gdy konieczne są natychmiastowe działania. Wówczas wystarczy okazanie legitymacji, ale w terminie 3 dni kontrolowanemu należy doręczyć stosowne upoważnienie.
Jak czytamy w informatorze „ABC kontroli CBA”, standardowo trwa ona do trzech miesięcy.
„Jednak w szczególnie uzasadnionych przypadkach kontrola może zostać przedłużona o kolejne 6 miesięcy” - stwierdzono. Łączny czas kontroli nie może więc przekroczyć 9 miesięcy, ale do tego okresu nie wlicza się terminu na złożenie zastrzeżeń do protokołu kontroli oraz czasu na ich rozpatrzenie.
Szefowie kontrolowanych podmiotów powinni pamiętać, że funkcjonariusze CBA mogą swobodnie poruszać się po terenie firmy lub instytucji. Nie potrzebują do tego żadnych przepustek. Mają również prawo zażądać złożenia ustnych lub pisemnych wyjaśnień. I muszą zostać one złożone. Istnieją tyko dwa wyjątki od tej reguły:
- wyjaśnienia dotyczą tajemnic ustawowo chronionych, np. tajemnicy adwokackiej, radcowskiej lub notarialnej;
- złożenie wyjaśnień mogłoby narazić na odpowiedzialność karną lub majątkową wezwanego do wyjaśniania, a także jego najbliższych.
Mało tego, funkcjonariusze Biura mogą zażądać materiałów, które zawierają tajemnicę przedsiębiorstwa.
„Kontrolerzy Biura dają rękojmię zachowania w tajemnicy informacji niejawnych i posiadają stosowne poświadczenie bezpieczeństwa. Wobec tego nie ma żadnych podstaw, aby odmówić im dostępu do nośników zawierających informacje niejawne” – podkreśla CBA.
A co po zakończeniu kontroli? Dokładnie zacytujemy fragment informatora „ABC kontroli CBA”, aby uniknąć nieporozumień, bo to kluczowa kwestia.
Kontrola kończy się w momencie doręczenia protokołu, który zawiera opis stanu faktycznego sprawy. Protokół podpisują kontrolerzy i kontrolowany.
Kontrolowany po otrzymaniu protokołu kontroli ma kilka możliwości działania. Pierwszą z nich jest podpisanie protokołu. Kolejną odmowa jego podpisania i złożenie w terminie 7 dni pisemnych wyjaśnień. Trzecią drogą jest zgłoszenie zastrzeżeń przed podpisaniem protokołu, które kieruje się do Szefa CBA w terminie 7 dni od jego otrzymania. Następnie Szef CBA dokonuje analizy zastrzeżeń i w miarę potrzeby zarządza dodatkowe czynności. Szef CBA może również polecić zmianę lub uzupełnienie protokołu kontroli. Jeżeli zastrzeżenia są niezasadne, Szef CBA przekaże kontrolowanemu swoje stanowisko na piśmie.
„Kontrola CBA nie jest postępowaniem administracyjnym, a protokołu kontroli nie można utożsamiać z decyzją administracyjną. Ponadto protokół kontroli nie wywołuje bezpośrednich skutków w sferze uprawnień i obowiązków kontrolowanego. Dlatego ewentualna skarga do sądu administracyjnego dotycząca protokołu kontroli CBA będzie nieskuteczna”
Jeśli podczas kontroli stwierdzono nieprawidłowości, to CBA może skierować:
- wniosek o: wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, odwołanie ze stanowiska lub rozwiązanie stosunku pracy z powodu nieprzestrzegania ustawy antykorupcyjnej oraz innych ustaw wprowadzających ograniczenia w podejmowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne;
- wystąpienie do kontrolowanego lub organu nadzorującego jego działalność;
- informację do Najwyższej Izby Kontroli lub innego organu kontrolnego w przypadku potrzeby przeprowadzenia kontroli w szerszym zakresie;
- zawiadomienie o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa do właściwej jednostki prokuratury.
