Nie jest tajemnicą, że w pewnych sytuacjach wsparcie profesjonalnego prawnika bywa nieodzowne, ale nie każdego stać na opłacenie adwokata. Dlatego wśród Polaków systematycznie rośnie zainteresowanie nieodpłatną pomocą prawną. Obecnie na terenie kraju działa już około 1,5 tysiąca punktów NPP i są w każdym powiecie – kto może z nich skorzystać i na jakich zasadach?
System nieodpłatnej pomocy prawnej funkcjonuje w Polsce wprawdzie od dłuższego czasu, ale niedawno nabrał rozpędu. Pierwotna ustawa weszła w życie w styczniu 2016 r., znowelizowana została na początku 2021 r. Od tamtej pory sporo się zmieniło, czego dowodem są chociażby najnowsze dane dotyczące udzielonych porad.
Podczas lipcowego posiedzenia Rady Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, Nieodpłatnego Poradnictwa Obywatelskiego oraz Edukacji Prawnej wiceminister sprawiedliwości Marcin Romanowski podkreślił:
„Widoczny z roku na rok wzrost liczby udzielanych porad pokazuje rosnącą popularność systemu nieodpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego. To dowodzi jak bardzo potrzebna jest ta usługa”.
Jak poinformowano, o ile w 2020 r. z tej możliwości skorzystało 315 tysięcy osób, to w kolejnych latach ich grono regularnie rosło.
„W kolejnym roku liczba udzielonych porad wzrosła do prawie 390 tys., a w minionym
roku było to już niemal 460 tys. porad i konsultacji. Natomiast tylko w ciągu pierwszego półrocza 2023 r. ze świadczeń skorzystało ok. 290 tys. potrzebujących”
Obecnie w całym kraju jest około 1500 punktów – w każdym powiecie, w których udzielane są porady. Kto może z nich skorzystać?
„System nieodpłatnej pomocy to publiczna inicjatywa, której celem jest zapewnienie równego dostępu do wymiaru sprawiedliwości wszystkim mieszkańcom Polski. Kierowany jest więc do osób, których sytuacja życiowa nie pozwala na skorzystanie z odpłatnej usługi prawnika”
W ramach systemu proponowane są trzy formy wsparcia:
- nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego,
- nieodpłatnej pomocy prawnej,
- nieodpłatnej mediacji.
Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie
NPO skierowane jest do osób borykających się z problemami, które nie mają natury wyłącznie prawnej.
„Poradnictwo obywatelskie ma szerszy zakres przedmiotowy niż poradnictwo prawne, gdyż odnosi się także do tych kwestii życia codziennego, które nie są uregulowane w legislacji. Charakteryzuje się ono także większym zaangażowaniem przede wszystkim przy sporządzeniu wraz z beneficjentem planu działania w danej sytuacji”
Doradca przeanalizuje sprawę, przedstawi osobie zainteresowanej jej ma prawa i obowiązki, w razie potrzeby sporządzi z nią plan wyjścia z problematycznej sytuacji życiowej i pomoże w wykonaniu go krok po kroku.
„Niektórzy doradcy obywatelscy specjalizują się w określonych dziedzinach adresując porady do konkretnych grup społecznych, na przykład w zakresie niepełnosprawności, spraw konsumentów, dyskryminacji lub uzależnień. Porada obywatelska może, ale nie musi dotyczyć problemu typowo prawnego”
Ważne zastrzeżenie - to do osoby zgłaszającej się po NPO należy decyzja o wyborze formy porady obywatelskiej.
Nieodpłatna pomoc prawna
Zakres NPP jest mocno zawężony, bo tego rodzaju porada jest przeznaczona dla osób, które borykają się z problemem prawnym. Prawnik wskaże sposoby jego rozwiązania.
„Może także udzielić pomocy beneficjentom przy sporządzeniu odpowiednich pism takich jak pozew, pismo o zwolnienie od kosztów lub o ustanowienie adwokata z urzędu”
„Porady prawnej udziela profesjonalny prawnik z odpowiednim doświadczeniem, np. adwokat, radca prawny, aplikant radcowski lub adwokacki”.
Nieodpłatna mediacja
Istnieje jeszcze możliwość skorzystania z nieodpłatnej mediacji przeznaczonej dla osób, które znajdują się w konflikcie. Jej głównym celem jest polubowne rozwiązywanie sporów, a mediator pomaga stronom dojść do porozumienia, bez potrzeby stawania przed sądem.
„Mediator może także pomóc obywatelowi w sporządzeniu projektu umowy o mediację, wniosku o jej przeprowadzenie przed sądem, wniosku o przeprowadzenie mediacji w sprawie karnej lub wniosku do sądu o zatwierdzenie ugody, którą zawarto wcześniej podczas mediacji”
W przypadku nieodpłatnej mediacji Ministerstwo Sprawiedliwości podkreśla, że z takiej usługi wyłączone są mediacje zlecone przez sąd oraz sprawy, w których zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pomiędzy stronami konfliktu występuje przemoc.
