Mając na względzie konstytucyjne prawo do sądu oraz obecne okoliczności i warunki organizacyjne polskich sądów, Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało pakiet zmian mających na celu zapewnienie możliwości sprawowania wymiaru sprawiedliwości podczas stanu epidemii związanego z rozprzestrzenianiem się wirusa COVID-19.
Jak komentuje PwC projekt nowelizacji ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 przewiduje m.in. wstrzymanie terminów procesowych i materialnoprawnych oraz zagwarantowanie rozpatrywania przez sądy spraw pilnych.
Jednym z najbardziej istotnych rozwiązań przedstawionych przez Ministerstwo Sprawiedliwości mających na celu zapewnienie stronom ochrony praw, których realizacja może być utrudniona w czasie epidemii jest kwestia biegu terminów procesowych i materialnoprawnych oraz niektórych stosunków prawnych w czasie zagrożenia epidemicznego. Zaproponowane rozwiązanie oznaczać będzie, że bieg terminów, które już zostały rozpoczęte ulegnie zawieszeniu, a tych, które się nie rozpoczęły zostanie wstrzymany.
Terminy procesowe w postępowaniach sądowych
Nowelizacja reguluje także kwestię biegu terminów procesowych. W okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 bieg terminów procesowych w postępowaniach sądowych prowadzonych na podstawie ustaw nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres. Ponadto nowelizacja przewiduje, że nie rozpoczyna się, a rozpoczęty zawiesza się na okres, w okresie zagrożenia epidemicznego lub epidemii bieg terminu:
- na milczące załatwienie sprawy,
- w innej sprawie, w której brak wyrażenia przez organ sprzeciwu, wydania decyzji, postanowienia albo innego rozstrzygnięcia, uprawnia stronę lub uczestnika postępowania do podjęcia działania, dokonania czynności albo wpływa na zakres praw i obowiązków strony lub uczestnika postępowania,
- na wyrażenie przez organ stanowiska albo wydanie interpretacji indywidualnej z wyjątkiem interpretacji indywidualnej, o której mowa w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa.
Co istotne, wstrzymanie i zawieszenie biegu terminów nie dotyczy spraw pilnych, których katalog określony został w ustawie. Jako sprawy pilne ustawodawca wskazał m. in. sprawy dotyczące tymczasowego aresztowania, z zakresu ochrony zdrowia psychicznego, czy przesłuchania osoby w trybie zabezpieczenia dowodu.
Prezes właściwego sądu może zarządzić rozpoznanie każdej sprawy jako pilnej, jeżeli jej nierozpoznanie mogłoby spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzi lub zwierząt, poważną szkodę dla interesu społecznego, albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną, a także gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości.
Projekt nowelizacji przewiduje także zmiany w zakresie organizacji pracy sądów, w tym:
- możliwość przekazywania innemu sądowi niecierpiących zwłoki zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości (na czas określony, w przypadku całkowitego zaprzestania czynności przez sąd właściwy);
- umożliwienie szybkiego reagowania na braki kadrowe poprzez wprowadzenie uproszczonego trybu delegowania sędziów do innego sądu (za zgodą sędziego, na czas określony, jeśli z uwagi na COVID-19 wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości).
Powyżej opisane zmiany dotyczą sądów powszechnych (rejonowych, okręgowych i apelacyjnych), administracyjnych oraz wojskowych.
