To często pojawiająca się wątpliwość – dotycząca obowiązków spoczywających na pracodawcy, gdy dochodzi do śmierci pracownika. Co z zaległą wypłatą, ekwiwalentem za niewykorzystany urlop, czy innymi należnymi świadczeniami? Komu przysługuje prawo do otrzymania pieniędzy? Z założenia te środki nie wchodzą w skład masy spadkowej, bo decydujący głos ma Kodeks pracy. Są jednak wyjątki od reguły.
O zasadach dziedziczenia, czy rozmaitych niuansach w kwestii podziału majątku po zmarłym, serwis FilaryBiznesu.pl pisze często, bo – jak mawiają adwokaci - to jedyna dziedzina prawa, z którą każdy z nas prędzej czy później będzie mieć do czynienia. Jako spadkobierca, czy spadkodawca…
Czytaj również:
Śmierć uczestnika PPK. Kto otrzymuje środki?
Temat jest jednak na tyle złożony, że nie brakuje kolejnych wątków wartych omówienia. Do takich niewątpliwie należy sytuacja, gdy umiera osoba zatrudniona na umowę o pracę. Jakie wówczas obowiązki - względem najbliższych zmarłego - spoczywają na pracodawcy, a są bezpośrednio związane z finansami?
Kluczowy artykuł w Kodeksie pracy
W Kodeksie pracy istnieje artykuł 631 poświęcony właśnie zagadnieniu: „wygaśnięcie umowy wskutek śmierci pracownika”. Paragraf 1 jest bardzo krótki i sprowadza się do stwierdzenia oczywistego faktu: „Z dniem śmierci pracownika stosunek pracy wygasa”.
Istnieje jednak również paragraf 2, który wprost poświęcony został zobowiązaniom pracodawcy wobec zmarłego podwładnego, a właściwie jego bliskich:
„Prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika, w równych częściach, na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych”.
Z treści tego przepisu jednoznacznie można wywnioskować, kto otrzymuje zaległą wypłatę, czy inne środki wynikające ze stosunku pracy. Nie wchodzą one – jak inne składniki pozostawionego majątku - w skład masy spadkowej. Chyba, że zmarły pracownik był np. osobą samotną, bo w cytowanym paragrafie 2 jest jeszcze jedno bardzo istotne zdanie: „W razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku”.
Co należy do katalogu takich świadczeń? Jest on dość szeroki, bo nie tylko wynagrodzenie we wszelkich formach (m.in. nadgodziny), którego pracownik nie zdążył odebrać, ale również różnego rodzaju odprawy (np. rentowa), ekwiwalent za niewykorzystany urlop, czy świadczenia rzeczowe (np. bony towarowe). Oczywiście, również wszelakie odszkodowania, do których zapłaty pracodawca został zobowiązany.
Krąg uprawnionych
O ile w przypadku ustawowego dziedziczenia krąg spadkobierców jest bardzo szeroki (pojawiają się nawet ciotki/wujkowie, czy dalecy kuzyni), to w tej konkretnej sytuacji grono osób, którym pracodawca zmarłego może przekazać środki, został w polskim prawie znacznie zawężony.
Jak bowiem wskazano w cytowanym art. 631, wszelkie prawa majątkowe wynikające ze stosunku pracy przechodzą na osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej, czyli przede wszystkim współmałżonków oraz dzieci zmarłego pracownika.
Jeśli chodzi o tych pierwszych – to na przeszkodzie nie będzie stała separacja, czy wcześniej podpisana rozdzielność majątkowa. Natomiast w przypadku drugich, to chodzi zarówno o biologicznych synów/córki zmarłego, jak również dzieci małżonka oraz przysposobione. Pod pewnymi jednak warunkami:
- do ukończenia 16 lat,
- do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia,
- bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w powyższych okresach.
Należy pamiętać, że prawo do otrzymania tego typu świadczeń posiadają także osoby, które zostały wykluczone – bez względu na przyczynę – z kręgu spadkobierców, np. uznani za niegodnych dziedziczenia, wydziedziczeni lub ci, którzy z własnej woli zrzekli się udziałów w spadku.
Czytaj również: Kto jest niegodny dziedziczenia?
Przewidziano wprawdzie wyjątek od reguły, ale może być zastosowany jedynie w nadzwyczajnych okolicznościach. W Kodeksie pracy istnieje bowiem artykuł 8 („Nadużycie prawa podmiotowego”), który brzmi:
„Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”.
Odprawa pośmiertna
W Kodeksie pracy przewidziano inne formy pomocy bliskim zmarłego pracownika. Pracodawca jest bowiem zobowiązany do wypłaty odprawy pośmiertnej; szczegóły opisano w artykule 93 k.p., a kluczowa zasada wskazana w § 1:
„W razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby, rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna”.
Jest to jednorazowe świadczenie pieniężne, a jego wysokość zależy od stażu w konkretnej firmie:
• jednomiesięczne wynagrodzenie - jeśli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
• trzymiesięczne wynagrodzenie - jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
• sześciomiesięczne wynagrodzenie - jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
Co ważne, wypłata odprawy pośmiertnej zwolniona jest z oskładkowania i opodatkowania. Natomiast krąg osób uprawnionych do jej otrzymania jest dokładnie taki sam, jak we wcześniej opisanych sytuacjach.
Ale znowu – istnieje wyjątek od reguły, gdy pracodawca zostaje zwolniony z wypłaty odprawy pośmiertnej.
„Jeżeli z własnych środków ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez ubezpieczyciela nie jest niższe niż obliczona odprawa pośmiertna. W przypadku, gdy odszkodowanie wypłacone przez ubezpieczyciela jest niższe, wówczas pracodawca ma obowiązek wypłacić różnicę” – wyjaśnia serwis poradnikprzedsiebiorcy.pl
Wypłata niezwłocznie
Ważne zastrzeżenie - jeżeli tylko jedna osoba jest uprawniona do świadczeń po zmarłym pracowniku, to otrzyma całość zaległego wynagrodzenia, ale tylko połowę odprawy pośmiertnej. Natomiast w przypadku braku takich osób, to odprawa nikomu nie jest wypłacana, jak i nie wchodzi w skład masy spadkowej.
Z zasady wypłata – zarówno wynagrodzenia, jak i odprawy - powinna nastąpić niezwłocznie po ustaleniu osób uprawnionych, choć w Kodeksie pracy nie sprecyzowano konkretnych terminów. Oczywiście, chodzi o krewnych, których dotyczy art. 631 paragraf 2. W pozostałych przypadkach pracodawca wypłaci spadkobiercom środki dopiero po orzeczeniu sądu o nabyciu spadku.
Prawo jest jednak tak skonstruowane, że może dochodzić do zaskakujących sytuacji. Przykładowo, jeśli dzieci pracownika są dorosłe, zdrowe i nie kontynuują nauki, to nie są uprawnione do otrzymania renty rodzinnej, a więc nie przysługuje im od pracodawcy zmarłych matki/ojca wypłata zaległego wynagrodzenia i odprawy pośmiertnej. Ale jeśli należą do kręgu spadkobierców, a rodzic miał zobowiązania wobec szefa (np. wziął pożyczkę w firmie lub miał nierozliczone zaliczki), to pracodawca może od nich domagać się zwrotu długu.
Na wszelki wypadek podkreślamy – powyższy tekst to jedynie publicystyczne omówienie zagadnienia. Nie może być traktowany jako porada prawna, bo taką należy uzyskać u profesjonalnego prawnika.
